Το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης κατά την τελευταία πρωθυπουργία του κήρυξε πτώχευση. Τότε επιβλήθηκε μερικός έλεγχος από τους πιστωτές, που ήταν τυπικός κι όχι ουσιαστικός χωρίς δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης στα ελληνικά δημόσια οικονομικά.
Η εμπλοκή όμως της χρεοκοπημένης Ελλάδας σε σύρραξη με την Τουρκία το 1897, στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, βρήκε την Ελλάδα σε εξαιρετικά δυσχερή θέση με τον ελληνικό στρατό ανίκανο να αντιπαραταχθεί στα οθωμανικά στρατεύματα, που είχαν καταλάβει τη Θεσσαλία και τμήμα της Στερεάς Ελλάδας.
Η Συνθήκη Ειρήνης της 20ης Σεπτεμβρίου 1897 στην οποία εξαναγκάστηκε η Ελλάδα ως ηττημένη, προέβλεπε πολεμική αποζημίωση των τεσσάρων εκατομμυρίων τουρκικών λιρών της οποίας την άμεση καταβολή απαιτούσε η Υψηλή Πύλη. Η Κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη υποχρεώθηκε σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της Ελλάδας για επιπλέον δανεισμό (ενώ πριν τέσσερα χρόνια τους είχε ήδη δηλώσει ότι αδυνατεί να αποπληρώσει τα ήδη χρωστούμενα δάνεια). Οι διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης οδήγησαν στην επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) για την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας που να εξασφαλίζει στους πιστωτές την αποπληρωμή και των παλαιότερων αλλά και των νέων δανείων τους.
Η Συνθήκη Ειρήνης της 20ης Σεπτεμβρίου 1897 στην οποία εξαναγκάστηκε η Ελλάδα ως ηττημένη, προέβλεπε πολεμική αποζημίωση των τεσσάρων εκατομμυρίων τουρκικών λιρών της οποίας την άμεση καταβολή απαιτούσε η Υψηλή Πύλη. Η Κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη υποχρεώθηκε σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της Ελλάδας για επιπλέον δανεισμό (ενώ πριν τέσσερα χρόνια τους είχε ήδη δηλώσει ότι αδυνατεί να αποπληρώσει τα ήδη χρωστούμενα δάνεια). Οι διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης οδήγησαν στην επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) για την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας που να εξασφαλίζει στους πιστωτές την αποπληρωμή και των παλαιότερων αλλά και των νέων δανείων τους.
Οι διαπραγματεύσεις με τους εκπροσώπους των πιστωτών (Αγγλίας, Γαλλίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Ρωσίας, Ιταλίας) ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1897 και κατέληξαν στην ψήφιση νόμου, με τον οποίο εγκαθιδρύθηκε η επιτροπή οικονομικού ελέγχου (Διεθνής Οικονομική Επιτροπή), που σύντομα μετονομάστηκε σε Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος 1898.
Η συμφωνία με τους πιστωτές προέβλεπε :
1. Χορήγηση δανείου πολεμικών επανορθώσεων και του «οικονομικού δανείου»
Εκχωρήθηκε εγγυημένο δάνειο 151,3 εκατ. φράγκων, από τις Μεγάλες Δυνάμεις στην Ελλάδα. Το δάνειο λήφθηκε προκειμένου να καταβληθούν στην Οθωμανική αυτοκρατορία οι αποζημιώσεις, που υποχρεώθηκε να καταβάλει η Ελλάδα στην Τουρκία συνολικού ύψους 93,9 εκατ. φράγκων, το υφιστάμενο κρατικό χρέος ύψους 31,4 εκατ. φράγκων, το έλλειμμα του ελληνικού δημοσίου για το έτος 1897 ύψους 22,5 εκατ. φράγκων και οι δαπάνες έκδοσης του δανείου (προμήθειες τραπεζών μεσιτικά, χαρτόσημα) ύψους 3,5 εκατ. φράγκων.
2. Υποθήκευση φορολογικών εσόδων ώστε να εξασφαλισθεί η αποπληρωμή των δανείων
Για να επιτευχθεί η εξυπηρέτηση του χρέους ο ΔΟΕ απέκτησε τακτικές πηγές εσόδων και αξιολογούσε τις κρατικές υπηρεσίες για την αποδοτικότητα και την φοροεισπρακτική τους ικανότητα. Έτσι στο ΔΟΕ αποδίδονταν τα έσοδα των μονοπωλίων αλατιού, πετρελαίου, σπίρτων, τραπουλόχαρτων, τσιγαροχάρτων και σμυρίδας Νάξου, ο φόρος καπνού, τα τέλη χαρτοσήμου και οι δασμοί του τελωνείου Πειραιά.
3. Αναδιάρθρωση του χρέους
Τον έλεγχο εκτελούσε μια εξαμελής επιτροπή, η Διεθνής Οικονομική Επιτροπή (Commission Internationale Financière de la Grèce), με μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα από το 1897 μέχρι το 1978, για 81 χρόνια.
Τότε λοιπόν το είπαμε “Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο”, τώρα το λέμε “Μνημόνια”. Τότε είχαμε εξαμελή επιτροπή ελέγχου, τώρα έχουμε τρόικα. Τότε ο διεθνής έλεγχος έμεινε για 81 χρόνια, τώρα μας λένε για 40 και βλέπουμε. Τότε πήραν το μονοπώλιο στα σπίρτα, το αλάτι, τις τράπουλες και το πετρέλαιο, τώρα ζητούν το νερό και το ηλεκτρικό, αφού το τηλέφωνο πρόλαβε και το πήρε (ποιος άλλος;) η Γερμανία. Η μόνη διαφορά είναι ότι τότε η Ελλάδα χρεοκόπησε μετά από ένα άτυχο πόλεμο, ενώ τώρα τα κατάφερε να χρεοκοπήσει σε καιρό όχι απλά ειρήνης, αλλά στη μακρύτερη περίοδο ειρήνης που γνώρισε ποτέ αυτός ο τόπος. Μετά απ’ το μεγαλύτερο φαγοπότι τρωκτικών που γνώρισε ποτέ αυτός ο τόπος. Γι’ αυτό τώρα προσπαθούν να μας πείσουν ότι “όλοι μαζί τα φάγαμε”.
Το μόνο παρήγορο είναι ότι μετά το Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο 1898 και ατελείωτα χρόνια πολέμων απ’ το 1912 μέχρι το 1949, η Ελλάδα ξαναστάθηκε στα πόδια της. To 1950 στο Αλιβέρι και λίγα χρόνια αργότερα στην Πτολεμαΐδα, ο ελληνικός λιγνίτης, ο δικός μας μαύρος χρυσός, ήταν το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η μεταπολεμική οικονομία. Στη σημερινή κρίση ο ελληνικός λιγνίτης μπορεί και πάλι ν’ αποτελέσει βάθρο ανάπτυξης. Αρκεί ν’ απαλλαγούμε από όλους εκείνους που, προφανώς σκόπιμα, κρατούν το ορυχείο της Βεύης 13 χρόνια κλειστό : ένα ορυχείο που ήταν πάντα ιδιωτικό, τα τελευταία 80 χρόνια. Να απαλλαγούμε από εκείνους που χρειάστηκαν τρία χρόνια για να ακυρώσουν το διαγωνισμό του 2006 “επειδή έληξαν οι εγγυητικές επιστολές”, λες και οι εγγυητικές επιστολές έχουν ισόβια ισχύ. Από εκείνους που τέσσερα χρόνια τώρα τρενάρουν τον τελευταίο “διαγωνισμό”, που δεν πρόκειται ίσως ποτέ ν’ απεμπλακεί απ’ τις δικαστικές εμπλοκές, προκειμένου να μην είναι ανταγωνιστικός ο ΑΗΣ Μελίτης. Από εκείνους που, ως εκ θαύματος, θα βρουν λύσεις για τα πάντα μόλις (ξε)πουληθεί ο ΑΗΣ Μελίτης με τη “μικρή” ΔΕΗ.
