Του Άγγελου Ζαχαρόπουλου
Τώρα που κοπάζει η μονοθεματική μονοτονία περί πανδημίας και κορονοϊού, ας ασχοληθούμε πάλι με τον οχληρό γείτονα τον οποίο μας έχουν επιβάλει η γεωγραφία και η ιστορία.
Ο Βύρων Θεοδωρόπουλος στο θαυμάσιο βιβλίο του "Θουκυδίδης επίκαιρος" αναφέρει τις, κατά τον κορυφαίο Ιστορικό τρεις αιτίες πολέμου: "δόξα", "συμφέρον", "δέος". Ως βαθύς γνώστης των ελληνοτουρκικών διαφορών, ο Βύρων Θεοδωρόπουλος προβαίνει σε μια ενδιαφέρουσα συσχέτισή τους με τις τρεις αιτίες πολέμου που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο την Τουρκία με την Ελλάδα. Να σημειωθεί ότι ο Θεοδωρόπουλος υπηρέτησε επί σειρά ετών ως διπλωμάτης στην Τουρκία και, προπαντός, ως γενικός γραμματέας του Υπουργείου Εξωτερικών, υπήρξε επί μακρόν συνομιλητής από ελληνικής πλευράς με τον Τούρκο ομόλογό του στην προσπάθεια επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών. Έχει γράψει εξάλλου και σχετικό βιβλίο με τίτλο: "Οι Τούρκοι και εμείς" (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών).
"Δόξα", παράγωγο του ρήματος δοκέω = έχω τη γνώση, την αντίληψη, είναι η αντίληψη που έχει δημιουργηθεί ιστορικά στους Τούρκους ότι:
-Οι Έλληνες είναι εκείνοι που έκαναν την αρχή για τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (1821).
-Οι Έλληνες απείλησαν την καρδιά της σημερινής Τουρκίας προελαύνοντας μέχρις έξω από την Άγκυρα.
-Οι Έλληνες απείλησαν την καρδιά της σημερινής Τουρκίας προελαύνοντας μέχρις έξω από την Άγκυρα.
"Συμφέρον" αφορά το έντονο ενδιαφέρον της Τουρκίας για συμμετοχή στα οφέλη από την εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου ενεργειακού πλούτου του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.
"Δέος": Δεν μπορεί βέβαια να υπάρχει φανερός φόβος της Τουρκίας απέναντι στη μικρή Ελλάδα. (πολλαπλάσια έκταση και πληθυσμός, ισχυρότερη στρατιωτική μηχανή). Αναφέρει όμως ο Θεοδωρόπουλος ότι μας θεωρούν "πολυμήχανους Οδυσσείς". Με άλλα λόγια υπάρχει ένας κρυφός φόβος μήπως, κατά κάποιο τρόπο "τους τη φέρουμε". Και είναι πεπεισμένοι ότι τους τη φέραμε άσχημα με τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Διακατέχονται από τον ασώπαστο καημό ότι, μια Ελλάδα ηττημένη, ταπεινωμένη και προδομένη από τους τότε συμμάχους της, κατάφερε να βγει καθαρή με μια τέτοια Συνθήκη που προβλέπει:
- την απαλλαγή της από τις πολεμικές αποζημιώσεις που επίμονα ζητούσαν οι Τούρκοι ως νικήτρια χώρα στον πόλεμο της Μικράς Ασίας
- τη μη διενέργεια δημοψηφίσματος για τη Δυτική Θράκη, όπου τότε πλειοψηφούσε το μουσουλμανικό στοιχείο και υπήρχε κίνδυνος να τη χάσουμε
- και το κυριότερο, την κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο.
- τη μη διενέργεια δημοψηφίσματος για τη Δυτική Θράκη, όπου τότε πλειοψηφούσε το μουσουλμανικό στοιχείο και υπήρχε κίνδυνος να τη χάσουμε
- και το κυριότερο, την κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο.
Αυτός ο καημός των Τούρκων έγινε αβάσταχτος από τότε που φάνηκε ότι υπάρχει σημαντικός υποθαλάσσιος ενεργειακός πλούτος στο Αιγαίο.
Γι’ αυτό προσπαθούν λυσσαλέα να τινάξουν στον αέρα τη συνθήκη της Λωζάννης, την οποία άλλωστε παραβιάζουν ποικιλοτρόπως κάθε μέρα.
Η Τουρκία διακατέχονταν πάντα από το φόβο μήπως η "πολυμήχανη" Ελλάδα αποκτούσε ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα σε βάρος της στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έντρομη παρακολούθησε την Ελλάδα να διεξάγει διερευνητικές διαπραγματεύσεις για τη σύναψη "Συμφωνίας Σύνδεσης" με την ΕΟΚ μέσα στο 1958, στον ίδιο χρόνο δηλαδή που εκείνη ιδρύθηκε. Θα πρέπει να τονισθεί ότι η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα της υφηλίου που ανέπτυξε συμβατικούς δεσμούς με τη νεογέννητη ΕΟΚ. Ήταν μια πράξη αναγνώρισης, μια έκφραση εμπιστοσύνης προς την ΕΟΚ σε μία εποχή που αυτή ήταν αμφισβητούμενη. Υπήρχε η ΕΖΕΣ (Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών) την οποία είχε ιδρύσει η Αγγλία για αντιπερισπασμό. Στην ΕΖΕΣ ακολούθησαν την Αγγλία άλλες έξι χώρες. Σύντομα όμως, η μία μετά την άλλη την εγκατέλειψαν, μαζί με την ίδια την Αγγλία, και ζήτησαν να ενταχθούν στην ΕΟΚ. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής απέδειξε αξιοσημείωτη διορατικότητα αφού, χωρίς κανένα δισταγμό και έγκαιρα, επέλεξε την ΕΟΚ. Η Τουρκία, ακολουθώντας κατά πόδας την Ελλάδα, υπέβαλε αίτηση σύνδεσης με την ΕΟΚ δύο μόλις μήνες μετά τη δική μας αίτηση. Η Συμφωνία Σύνδεσης αποτελεί την ισχυρότερη συμφωνία ΕΟΚ – τρίτης χώρας. Σε τελικό στάδιο, μια τέτοια συμφωνία προβλέπει την πλήρη ένταξη. Η πορεία της δικής μας συμφωνίας σύνδεσης είχε διακοπεί εξαιτίας της απριλιανής δικτατορίας. Αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, η Ελλάδα υπέβαλε αίτηση για πλήρη ένταξη. Και η πορεία της τουρκικής συμφωνίας σύνδεσης είχε διακοπεί εξαιτίας της δικτατορίας EBΡEN. Ακολουθώντας πάλι κατά πόδας την Ελλάδα, η Τουρκία υπέβαλε κι εκείνη το 1989 αίτηση για πλήρη ένταξη, μετά την πτώση της δικτατορίας ΕΒΡΕΝ. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Ρώμης, η COMMISSION όφειλε να παρουσιάσει στο Συμβούλιο Υπουργών εμπεριστατωμένη έκθεση σχετικά με τις επιπτώσεις της τουρκικής ένταξης επί της τότε ΕΟΚ των δώδεκα. Προς τούτο, συγκρότησε επιτροπή της οποίας μέλος υπήρξε ο γράφων με ευθύνη τη σύνταξη του ιδιαίτερα σημαντικού κεφαλαίου "Γεωργία". Προκειμένου η COMMISSION να παρουσιάσει στο Συμβούλιο Υπουργών την κατά τη Συνθήκη της Ρώμης υποχρεωτική "Γνώμη" της, συγκρότησε Επιτροπή, μέλος της οποίας υπήρξε ο γράφων με ευθύνη τη σύνταξη του κεφαλαίου "Γεωργία". Είχε εκφραστεί από μερικούς η επιφύλαξη κατά πόσο ένας Έλληνας θα ήταν αμερόληπτος δεδομένης την έντασης που υπήρχε, τότε, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ( veto της Ελλάδας για χρηματοδότηση της Τουρκίας ως συνδεδεμένης χώρας κλπ.) Προς αποφυγή μιας τέτοιας κριτικής, στήριξα την έκθεσή μου, σχεδόν αποκλειστικά, σε μελέτες που είχαν εκπονήσει σε ανύποπτο χρόνο Τούρκοι καθηγητές και εμπειρογνώμονες σε διεθνείς οργανισμούς. Τα δεδομένα των μελετών αυτών συμπληρώθηκαν με τα ευρήματα από μια επί τόπου δεκαήμερη επίσκεψή μου επί κεφαλής ομάδος επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων, στελεχών της COMMISSION. Από τις ανωτέρω μελέτες προέκυψαν δύο καίρια σημεία, τα οποία προέβαλα στην έκθεσή μου με τις αντίστοιχες επιπτώσεις επί της ΕΟΚ των 12.
Πρώτον, ότι στην Τουρκία υπήρχαν 17.000 πυκνοκατοικημένες κοινότητες σε προβληματικές και ορεινές περιοχές, των οποίων ο πληθυσμός κάλυπτε το 35% του συνολικού αγροτικού πληθυσμού. Οι επιπτώσεις στον κοινοτικό προϋπολογισμό από την εφαρμογή των ενισχύσεων που προβλέπει η σχετική Οδηγία της ΕΟΚ, είχαν τρομάξει τους πάντες.
Δεύτερον, το γιγαντιαίο πρόγραμμα ανάπτυξης της Νοτιοανατολικής Τουρκίας με βάση την κατασκευή 15 φραγμάτων επί των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη και 18 υδροηλεκτρικών σταθμών. Επισκεφτήκαμε την περιοχή του προγράμματος αρχίζοντας από το υπό κατασκευή τότε γιγαντιαίο φράγμα Κεμάλ Ατατούρκ επί του Ευφράτη. Ακολούθως επισκεφτήκαμε την υπό άρδευση περιοχή συνολικής εκτάσεως 17 εκατ. στρεμμάτων διαπιστώνοντας:
- Την πολύ χαμηλή απόδοση χωρίς άρδευση λόγω εξαιρετικά χαμηλών βροχοπτώσεων.
- Την άριστη ποιότητα των εδαφών από απόψεως βάθους και υφής.
- Το εξαιρετικά χαμηλό κόστος εργασίας.
- Την άριστη ποιότητα των εδαφών από απόψεως βάθους και υφής.
- Το εξαιρετικά χαμηλό κόστος εργασίας.
Η τεράστια προς άρδευση έκταση (17 εκατ. στρέμματα έναντι συνόλου αρδευόμενων τότε εκτάσεων στην Ελλάδα 11 εκατ.) προσφερόμενη για εντατική εκμετάλλευση με δυνατότητα ανάπτυξης μεσογειακών καλλιεργειών, σε συνδυασμό με το πολύ χαμηλό κόστος εργασίας, συνιστούσαν μεγάλο κίνδυνο ανταγωνισμού τόσο της ελληνικής γεωργίας όσο και εκείνης των άλλων μεσογειακών χωρών της Ε.Ε. (Ισπανία, Νότιος Ιταλία, Νότιος Γαλλία ). Οι δύο αυτές επιπτώσεις θεωρήθηκαν τότε ιδιαίτερα βαριές και είναι εκείνες που συνέβαλαν κυρίως στη ματαίωση της ένταξης της Τουρκίας. Περιττό να αναφερθεί ότι, τυχόν αποδοχή της τουρκικής ένταξης, θα είχε αποκλείσει διαπαντός την ένταξη της Κύπρου.
Πολύ αργότερα, η Τουρκία επανήλθε με αίτημα ένταξης και, σήμερα, εν έτει 2020, οι ενταξιακές της διαπραγματεύσεις καρκινοβατούν με άδηλον τέλος. Και ναι μεν, έχει τη στήριξη της ισχυρής Γερμανίας αλλά η Γερμανία μόνη δεν μπορεί να τη βάλει στην ΕΕ. Η φιλότουρκη Αγγλία δεν είναι πλέον μέλος της ΕΕ. Την πήρε ο Τζόνσον κι έφυγε. Ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron δεν διάκειται φιλικά προς την Τουρκία. Ακολουθεί την φιλελληνική παράδοση του προκατόχου του Valery Giscar d’ Estaing. Η Ελλάδα χρωστάει πολλά στον Giscar d’ Estaing για τη σταθερή και ενεργό στήριξή του καθόλη τη διάρκεια της ενταξιακής μας πορείας. Προσωπικά, εκτιμώ ιδιαίτερα αυτή τη στήριξη επειδή την έζησα από κοντά ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων για την ένταξή μας. Αυτή την εκτίμηση την ενισχύει ίσως και το γεγονός ότι ο D’ Estaing, με το τέλος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων το 1980, ως Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, μου απένειμε τον τίτλο του "Οfficier de la Légion d’ Honneur” .
Κλείνοντας το κείμενο αυτό, παραθέτω ένα επεισόδιο που έλαβε χώρα την τελευταία ημέρα της παραμονής μου στη Νοτιοανατολική Τουρκία. Είχα ζητήσει συμπληρωματικές πληροφορίες για το φράγμα Κεμάλ Ατατούρκ και για τις διώρυγες μεταφοράς και διανομής του νερού. Χρειάστηκε να πραγματοποιήσουμε μια μεγάλη διαδρομή ακολουθώντας τη χάραξη της κυρίας διώρυγας. Με συνόδευσαν δύο Τούρκοι πολιτικοί μηχανικοί και ένας γεωπόνος. Κατά την επιστροφή και ενώ συζητούσαμε για το φράγμα και τις διώρυγες με τους Τούρκους μηχανικούς, το δε αυτοκίνητο έτρεχε με 60χλμ., πήρε το μάτι μου δεξιά του δρόμου μία συστάδα βερικοκιές με εμφανή συμπτώματα χλώρωσης που, κατά κανόνα, οφείλεται σε σιδηροπενία. Δεν έκανα σχόλιο. Πιο κάτω όμως παρατήρησα δεύτερη και τρίτη συστάδα με τα ίδια συμπτώματα. Τότε είπα ξαφνικά ότι τα εδάφη της περιοχής πρέπει να είναι φτωχά σε σίδηρο. Ο Τούρκος γεωπόνος μου απάντησε έκπληκτος ότι, πράγματι, τα εδάφη εκείνα ήταν φτωχά σε σίδηρο, αλλά με ρώτησε πώς το γνώριζα. Του εξήγησα πώς έκανα τη διάγνωση και η συζήτηση έκλεισε. Την επόμενη μέρα ο εν λόγω Τούρκος γεωπόνος, συζητώντας με ένα Βέλγο συνάδελφό του που ήταν μαζί μου, του είπε ότι είχε εντυπωσιαστεί από τη διάγνωση και τον τρόπο με τον οποίο είχε γίνει και πρόσθεσε στον κατάπληκτο Βέλγο συνεργάτη μου: "Να γιατί εμείς φοβόμαστε τους Έλληνες."
* Ο κ. Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι Επίτιμος Διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ (ο τελευταίος επιζών).
