Η μάχη της Άρτας ήταν η μεγαλύτερη πολεμική εμπλοκή του εμφυλίου μεταξύ των αντάρτικων οργανώσεων του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ που έληξε με νικηφόρα έκβαση για τον ΕΛΑΣ. Ξεκίνησε στις 21 Δεκεμβρίου 1944 και υπήρξε η πιο φονική των Δεκεμβριανών στην Ήπειρο και διήρκεσε δυο ημέρες.
Aντικειμενικός σκοπός του ΕΔΕΣ ήταν άμυνα και αποτροπή της επίθεσης των Ελασιτών κατά της πόλης της Άρτας, ενώ αντίθετα ο αντικειμενικός σκοπός του ΕΛΑΣ ήταν η κατάληψη της Άρτας προκειμένου να διακοπεί ο ανεφοδιασμός του ΕΔΕΣ στην υπόλοιπη Ήπειρο και συγκεκριμένα στην περιοχή των Ιωαννίνων. Οι μάχες των δυο οργανώσεων διεξήχθησαν σε ολόκληρη την περιοχή γύρω από την πόλη της Άρτας με πιο φονικές αυτήν στα υψώματα της Βαλαώρας - Προφήτης Ηλίας (Όρος Περάνθη). Η μάχη σε αυτό το σημείο της περιοχής ήταν τόσο σφοδρή που τα υψώματα καταλήφθηκαν και ανακαταλήφθηκαν από τους αντιμαχόμενους τέσσερις φορές.
Την πόλη υπερασπίζονταν η Ι Ταξιαρχία του ΕΔΕΣ υπό τον Συνταγματάρχη Κωνσταντόπουλο Κ., με το 2/39, το 26ον σύνταγμα όπως και τα ανεξάρτητα τάγματα του Οπλαρχηγού Βόϊδαρου και Μίκροβα. Το 26ο έδρευε στο χωριό Ακροποταμιά.
Την νύχτα της 22ης Δεκεμβρίου ενισχύθηκαν από τμήματα της ΙΧ Μεραρχία ΕΔΕΣ που έδρευε στην Φιλιππιάδα λόγω απωλειών.
Την επίθεση στην πόλη ανέλαβε η VIII Μεραρχία ΕΛΑΣ υπό τον Στρατηγό Αυγερόπουλο Γεράσιμο με τα Συντάγματα 2/39 και 3/40, ακόμη δυο τάγματα του 36ου Συντάγματος και το Σύνταγμα Καραϊσκάκη.
Η γραμμή εξόρμησης του ΕΛΑΣ ξεκίνησε από το Νεοχωράκι προς την Περάνθη όπου και συναντήθηκε με τα πρώτα τμήματα του ΕΔΕΣ. Το πυροβολικό του ΕΔΕΣ αρχικώς χτυπούσε τις θέσεις των επιτιθέμενων με πολύ ευκολία έως ότου έφτασε από το χωριό Σελλάδες η δύναμη πυροβολικού του ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ άρχισε την βολή αντιπυροβολικού και με την επίθεση περικύκλωσε τα τμήματα του ΕΔΕΣ που μάχονταν με επιμονή στους κατάλληλα οχυρωμένους στρατώνες της πόλης, τα οποία αργότερα εξήλθαν και υποχώρησαν προς την Φιλιππιάδα.
Ο ΕΔΕΣ τελικώς αναγκάστηκε να συμπτυχθεί στην γραμμή άμυνας ποταμός Λούρος - Φιλιππιάδα για να ασφαλιστεί η οδική αρτηρία Ιωαννίνων - Πρεβέζης ώστε να υποχωρίσουν τα υπόλοιπα τμήματα του ΕΔΕΣ από τα Ιωάννινα προς Πρέβεζα.
Οι απώλειες για τον ΕΛΑΣ ανέρχονται στους 80 νεκρούς και τραυματίες, ενώ για τον ΕΔΕΣ στους 65 νεκρούς και τραυματίες.
Μετά το τέλος των μαχών και την κατάληψη της Άρτας από τον ΕΛΑΣ, ξεκίνησαν συλλήψεις και εκτελέσεις Εθνικοφρόνων Ελλήνων, συγκεκριμένα στην πόλη της Άρτας συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν οι κάτωθι:
1. Αχιλλέας Τούμπουρας, Δικηγόρος
2. Νικόλαος Ράγγος, Δήμαρχος Αρταίων
3. Βασίλειος Τάτσης, Έμπορος
4. Ευθαλία, σύζυγος του Βασίλειου Τάτση
5. Κωνσταντίνος Τάτσης, αυτοκινητιστής
6. Γεώργιος Χριστοδούλου, καπνοπώλης
7. Χαρίλαος Οικονόμου, Διευθυντής γεωργικών συνεταιριστικών ενώσεων Άρτης
8. Νίτσα Αγραφιώτη, άγαμος
9. Σοφία Σεραφίδου
10. Χρήστος Καλαμάκης, κτηματίας
11. Νικόλαος Βοδιβούλης, ιερέας
12. Νικόλαος Πανής, συμβολαιογράφος
13. Ηλίας Χρήστου
14. Σπύρος Χαβέλας
15. Ευγενία Λύτρα
16. Όλγα Νικολαίδου
17. Αλέξανδρος Χριστοδούλου
18. Ο διευθυντής των Φυλακών Άρτας αγνώστου επωνύμου
19. Δημήτριος Κατσαδήμας, Ιατρός
20. Χρήστος Μπέλος, υπάλληλος εισαγγελίας
Συλλήψεις και εκτελέσεις έγιναν σε όλο τον Ν. Άρτης.
πηγή:https://www.taneatismikrospilias24.com/alpharhochiiotakappaeta-sigmaepsilonlambdaiotadeltaalpha/21-1944-1534
Πηγές:
-Αλέκος Κουτσούκαλης, Η εθνική αντίσταση του Ν. Άρτας 1940-1945
-Μιχάλης Μυριδάκης, Οι αγώνες της φυλής
-Ντίνος Παπαδημητρίου, Ιστορικές μνήμες του Τάγματος Καστανιάς των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ 1942-1945 νομού Άρτας
-Γεράσιμος Μαλτέζος, ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, σελ 333
-Αρχείο ΕΛΑΣ 12/11/1944
