Για να δείτε το ιστορικό αφιέρωμα του Γ.Ε.Σ. πατήστε εδώ.
Γενικά Στοιχεία Α΄ΠΠ (1914-1918)
(Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ, Οι κυριότερες μάχες του Ελληνικού Στρατού (1897-1955), Αθήνα 2012)
Γενικά
Στην Ευρώπη του 1914 κυριαρχούσαν δύο αντίπαλοι συνασπισμοί, η Τριπλή Συμμαχία των Κεντρικών Δυνάμεων (Αυστροουγγαρία, Γερμανία και Ιταλία) και η Τριπλή Συνεννόηση (Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Ρωσία), γνωστή ως Αντάντ (Entente). Στις 15/28 Ιουλίου 1914[1] η Αυστροουγγαρία με την έγκριση της Γερμανίας κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία, με αφορμή τη δολοφονία του Διαδόχου του Αυστροουγγρικού θρόνου Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του στο Σεράγεβο. Στις 19 Ιουλίου/1 Αυγούστου η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία και δύο ημέρες αργότερα στη Γαλλία, ενώ ταυτόχρονα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στο Βέλγιο. Συνέπεια των παραπάνω ήταν η κήρυξη του πολέμου στις 23 Ιουλίου/5 Αυγούστου της Μεγάλης Βρετανίας στη Γερμανία. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν πλέον γεγονός.
Η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να τηρήσει στάση ουδετερότητας. Ταυτόχρονα όμως υποσχέθηκε στη Σερβία ότι, σε περίπτωση που η Βουλγαρία στρεφόταν εναντίον της, θα ενεργοποιούσε την ισχύουσα ελληνοσερβική συνθήκη συμμαχίας. Η ουδέτερη αυτή στάση, απότοκη της συμφωνίας της πολιτικής με την πολιτειακή ηγεσία της χώρας, προήλθε από την αποφυγή της ανάμειξης, στις αρχές του πολέμου, των Μεγάλων Δυνάμεων στο βαλκανικό σύστημα ισορροπίας που είχε προκύψει από τη συνθήκη του Βουκουρεστίου.[2]
Τον Σεπτέμβριο του 1915 αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη αγγλογαλλικά στρατεύματα για την υποστήριξη του Σερβικού Στρατού. Η Αντάντ υποστήριξε ότι σύμφωνα με το ισχύον διεθνές δίκαιο είχε δικαίωμα να αποστείλει δυνάμεις στο «ουδέτερο» ελληνικό έδαφος. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε το «Μακεδονικό Μέτωπο» του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η τήρηση πλέον ουδετερότητας εκ μέρους της Ελλάδας αποτέλεσε σημείο τριβής μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελευθέριου Βενιζέλου. Η παράταξη του Βενιζέλου υποστήριξε την έξοδο στον πόλεμο με την πλευρά της Αντάντ, καθώς πίστευε ότι η Βρετανία θα παρέμενε κυρίαρχη στην Εγγύς Ανατολή ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου. Ο Βασιλιάς και οι υποστηρικτές του υποστήριζαν τη διαρκή ουδετερότητα της χώρας, ανεξάρτητα από την αλλαγή της στρατηγικής κατάστασης στα Βαλκάνια. Η διαφωνία αυτή κατέληξε σε εθνικό διχασμό, ο οποίος επέφερε πολλά δεινά στη χώρα.
Η Ελλάδα χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα, του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου, και απόκτησε πλέον και δύο κυβερνήσεις, την κυβέρνηση της Αθήνας και την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Στις 26 Σεπτεμβρίου/9 Οκτωβρίου 1916 ο Βενιζέλος, μαζί με τον Παύλο Κουντουριώτη και τον Παναγιώτη Δαγκλή, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ανέλαβε την αρχηγία της Εθνικής Άμυνας και σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση, η οποία αναγνωρίστηκε από την Αντάντ. Η κυβέρνηση αυτή διέθεσε στο πλευρό της Αντάντ τις στρατιωτικές δυνάμεις που συγκρότησε στην περιοχή. Η Ελλάδα, έστω και διχασμένη, συμμετείχε πλέον στον πόλεμο, έχοντας επιτύχει τον μείζονα πολιτικό στόχο, τη δημιουργία των προϋποθέσεων για τη συμμετοχή της στο συνέδριο ειρήνης, με την πλευρά των νικητών.[3] Οι συνεχείς πιέσεις των Συμμάχων οδήγησαν στην εκθρόνιση του Βασιλιά Κωνσταντίνου τον Μάιο του 1917 και την πλήρη επικράτηση του Βενιζέλου. Η κυβέρνηση Βενιζέλου, τον Ιούνιο, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και προχώρησε στην άμεση κήρυξη του πολέμου στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, με αποτέλεσμα την είσοδο της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στα τέλη του ίδιου μήνα.
Από τον Σεπτέμβριο του 1916 η προσωρινή κυβέρνηση του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη είχε οργανώσει τρεις μεραρχίες, τη Μεραρχία Σερρών, τη Μεραρχία Αρχιπελάγους και τη Μεραρχία Κρήτης.[4] Μετά την κήρυξη του πολέμου στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, οι προσπάθειες για την ανασυγκρότηση του Στρατού επιταχύνθηκαν, με αποτέλεσμα το πρώτο εξάμηνο του 1918 η Ελλάδα να έχει παρατάξει στο πλευρό των Συμμάχων δέκα μεραρχίες. Οι συγκεκριμένες μονάδες επιστρατεύτηκαν και εκπαιδεύτηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα και εντάχθηκαν στη συνέχεια στις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις του Μακεδονικού Μετώπου.
Ο Ελληνικός Στρατός, συμμετέχοντας με όλες του τις δυνάμεις κατά το τελευταίο επτάμηνο του πολέμου, διακρίθηκε ιδιαίτερα για τον ηρωισμό και το πνεύμα της αυτοθυσίας του και δικαιολογημένα απέσπασε τον θαυμασμό και τα συγχαρητήρια των συμμαχικών διοικήσεων. Οι ελληνικές δυνάμεις, τον Μάιο του 1918, είχαν καθοριστική συμμετοχή στη μάχη του Σκρα ντι Λέγκεν, μια μάχη ορόσημο για την έκβαση του πολέμου, που ανέδειξε το αξιόμαχο του αρτισύστατου Ελληνικού Στρατού και αποκατέστησε το γόητρο των ελληνικών όπλων. Οι προϋποθέσεις για τη συμμαχική αντεπίθεση, η οποία εξαπολύθηκε τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, είχαν τεθεί. Η συνακόλουθη προέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων επέφερε τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας και της Τουρκίας, που σήμανε την παύση των εχθροπραξιών στα Βαλκάνια. Ακολούθησε η Συνδιάσκεψη των Παρισίων, κατά την οποία οι νικητές διαρρύθμισαν τις σχέσεις τους με τους ηττημένους με ξεχωριστές συνθήκες:
- Η συνθήκη των Βερσαλλιών, στις 15/28 Ιουνίου 1919, μεταξύ των Συμμάχων και της Γερμανίας.
- Η συνθήκη του Αγίου Γερμανού, στις 28 Αυγούστου/10 Σεπτεμβρίου 1919, μεταξύ των Συμμάχων και της Αυστρίας.
- Η συνθήκη του Νεϊγύ, στις 14/27 Νοεμβρίου 1919, μεταξύ των Συμμάχων και της Βουλγαρίας.
- Η συνθήκη των Σεβρών, στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου, μεταξύ των Συμμάχων και της Τουρκίας.
Με τις συνθήκες Νεϊγύ και Σεβρών επιδικάστηκαν στην Ελλάδα ολόκληρη η Θράκη μέχρι των θυρών της Κωνσταντινούπολης και τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και παράλληλα της παραχωρήθηκαν κυριαρχικά δικαιώματα στην περιοχή της Σμύρνης, στα παράλια της Μικράς Ασίας. Έτσι, οι παραπάνω συνθήκες υλοποίησαν την πλειοψηφία των ελληνικών διεκδικήσεων, δημιουργώντας προσωρινά την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.
Οι κυριότερες μάχες στις οποίες έλαβε μέρος ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν:
- Η μάχη του Σκρα (17/30 Μαΐου 1918).
- Η μάχη της Δοϊράνης (5/18 Σεπτεμβρίου 1918).
[1] Η χρήση διπλής ημερομηνίας οφείλεται στο γεγονός ότι η Ελλάδα μέχρι το 1923 χρησιμοποιούσε το παλαιό (ιουλιανό) ενώ οι Σύμμαχοι το νέο (γρηγοριανό) ημερολόγιο. Η πρώτη ημερομηνία αναφέρεται στο παλαιό και η δεύτερη στο νέο ημερολόγιο. Επισημαίνεται ότι η απλή ημερομηνία αναφέρεται στο παλαιό ημερολόγιο.
[2] ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επίτομη Ιστορία της Συμμετοχής του Ελληνικού Στρατού στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918 (στο εξής: Επίτομη Ιστορία της Συμμετοχής του Ελληνικού Στρατού), Αθήνα 1993, 6, 17.
[3] ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Πρώτον Παγκόσμιον Πόλεμον 1914-1918. Η Ελλάς και ο Πόλεμος εις τα Βαλκάνια 1914-1918, τόμος πρώτος, Αθήναι 1958, 178-181.
[4] Υπήρχε πρόβλεψη για τη συγκρότηση και μιας τέταρτης μεραρχίας, της Θεσσαλονίκης, με στρατεύσιμους από τη Μακεδονία, βλ. στο ίδιο, 180.
