Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας : Οι “Πρωτοπόρες γυναίκες του 20ου αιώνα στην Άρτα”

“Πρωτοπόρες  γυναίκες  του 20^ου αιώνα στην  Άρτα”

                                                                                                                                                                                                                                                                                  Γράφει η Κατερίνα Σχισμένου.

Μεταξύ της εποχής που γράφει ο Παπαδιαμάντης τη Φόνισσα το 1903- και της ίδρυσης του Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1910 και του παρθεναγωγείου του Βόλου του Δελμούζου θα ξεκινήσω την αναφορά μου στις πρωτοπόρες  γυναίκες της Άρτας.

Όταν ήτο παιδίσκη, γράφει ο Παπαδιαμάντης στη φόνισσα- υπηρέτει  τους γονείς της. Όταν υπανδρεύθη, έγινε σκλάβα του συζύγου της – και όμως, ως εκ του χαρακτήρος της και της  αδυναμίας εκείνου, ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού· όταν απέκτησε τέκνα, έγινε δούλα των τέκνων της· όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα, έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων της.

Πρώτο βήμα και καθοριστικό πάντα η εκπαίδευση, μια σταγόνα ελευθερίας και αυτογνωσίας.

Εκπαίδευση

Ελληνικό Σχολείο Άρτας. Το σχολικό έτος 1901-1902 εγγράφονται οι πρώτες 10 μαθήτριες στην Α΄ τάξη του (τριτάξιου)  “Α΄  Ελληνικού  Σχολείου”  ή Σχολαρχείου. Από αυτές οι 8 είναι γεννημένες στην Άρτα.

1) Αυγέρη Α. Κλεοπάτρα (επάγγελμα πατέρα: Χαλκεύς)

2) Βάγια  Ηλ. Θεοδώρα, γεννημένη στο Αγρίνιο (ορφανή πατρός)

3) Ζάγκλη Κ. Καλλιόπη, γεννημένη στους Καλαρρύτες  (επάγγελμα πατέρα: Χρυσοχόος)

4) Ζαφείρη ή Μπινέλου  Δ. Φωτεινή (επάγγελμα πατέρα: Καφεπώλης)

5) Κομπορρόζου  Π. Αλεξάνδρα (επάγγελμα πατέρα: Ιατρός)

6) Μαυρίκη  Κ. Αναστασία (επάγγελμα πατέρα: Κτηματίας)

7) Σέρρη  Π. Αλεξάνδρα (επάγγελμα πατέρα: πεδιλοποιός)

8) Τζαβλιά  Θ. Ιουλία (επάγγελμα πατέρα: Κτηματίας)

To σχολικό έτος 1903-1904  παίρνουν απολυτήριο οι παρακάτω 6 μαθήτριες:

1) Βάγια  Ηλ. Θεοδώρα

2) Μαυρίκη  Κ. Αναστασία

3) Πέμπα Βασιλική, με μετεγγραφή από Ελληνικό Σχολείο Μεσολογγίου (επάγγελμα πατέρα: Μεσιτέμπορος)

4) Σέρρη  Π. Αλεξάνδρα

5) Τζαβλιά  Θ. Ιουλία

6) Χαμπίμπη  Αθ. Ελένη, με μετεγγραφή από Ελληνικό Σχολείο Αγνάντων (επάγγελμα πατέρα: Μυλωθρός)

Γυμνάσιο Άρτας. Το σχολικό έτος 1904-1905, εγγράφεται στην Α΄ τάξη του (τεταρτάξιου)  Γυμνασίου Άρτας μια μόνο μαθήτρια, η  Σέρρη  Παναγ. Αλεξάνδρα η οποία θα παρακολουθήσει, την επόμενη χρονιά 1905-1906, την  Β΄ τάξη και θα σταματήσει. Την ίδια χρονιά, εγγράφονται στην Α΄ τάξη  οι μαθήτριες: Βάγια Θεοδώρα, Μαυρίκη Αναστασία και Πέμπα Βασιλική, οι οποίες δεν συνεχίζουν.

Από το έτος 1905 μέχρι το  1911 δεν εμφανίζεται καμία μαθήτρια στο Γυμνάσιο. Η πρώτη και η μοναδική μαθήτρια που παίρνει απολυτήριο Γυμνασίου είναι η Γαρουφαλιά  Ευαγ. Βασιλική (επάγγελμα πατέρα: δικηγόρος) το έτος 1916. 

Επαγγελματική  και Επιχειρηματική Δραστηριότητα.

   
Ως το 1917 η ελληνίδα  γυναίκα δεν μπορούσε να αναλάβει άλλο δημόσιο λειτούργημα εκτός από αυτό της δασκάλας.

Οι πρώτες αρτινές δασκάλες (δυστυχώς τα στοιχεία δεν είναι παλαιότερα) εμφανίζονται το έτος 1923: Ελένη Πάτση, Άρτεμις Τσακάλου, Ελένη Μαραγκού, Ελένη Ζωγράφου, Ελένη Χαμπίμπη, Αφροδίτη Καλυβιώτη, Βασιλική Σαλωνίτου; Ναταλία Παπαποστόλου;

Το έτος 1932 συναντούμε την πρώτη καθηγήτρια στο Γυμνάσιο Άρτας, την Όλγα Μπρεδήμα.

Η πρώτη αρτινή ιατρός, η Ελένη Π. Παπακώστα, με την ειδικότητα της παιδιάτρου  ανοίγει  ιατρείο στην Άρτα, το έτος 1942. Ακολουθούν οι: Πόπη Ματσούκα, μικροβιολόγος το έτος 1951 και η Κική Κ. Λαλάκου, οδοντίατρος το 1954. 

Πρώτη δικηγόρος η Φανή Τούμπουρου το 1952 και η πρώτη συμβολαιογράφος η Ελένη Πολυμέρου.

Οι πρώτες γυναίκες με ειδίκευση (εμπειρική φυσικά) καταγράφονται ήδη από την απογραφή του 1907  ωστόσο ασκούν το επάγγελμά τους κατ΄οίκον όπως είναι μοδίστρες, υφάντρες, πλέκτρες, κεντήστρες, κομμώτριες, μαίες, κλπ. Κάποιες από αυτές πολύ αργότερα, καταχωρούν αγγελίες στον τοπικό τύπο για να ενημερώσουν την πελατεία τους. Έτσι συναντούμε, το έτος 1928, την Θάλεια Κοπίδου ως “μοδίστρα για γυναικεία επανωφόρια και τουαλέτες με παριζιάνικο στυλ» την Αφροδίτη Παπαδοπούλου να κατασκευάζει μάλλινες και βαμβακερές κάλτσες.

Το έτος 1958, έχουμε το πρώτο επίσημο γυναικείο κομμωτήριο στην Άρτα, της Ντίνας Ιωάν. Χουλιάρα.

Η πρώτη γυναίκα οδηγός ταξί η  Αλεξάνδρα Αποστόλου από το Κομμένο Άρτας, εμφανίζεται το έτος 1983.

Ο πρώτοι  Γυναικείοι Συνεταιρισμοί ιδρύονται: αρχές του 1990 στο Πέτα, με πρώτη πρόεδρο την Αλέκα Βαβέτση και ο δεύτερος σχεδόν ταυτόχρονα στην Βίγλα, με πρώτη πρόεδρο την Αμαλία Καμπανέλη.

Αυτοδιοικητική και Κοινοβουλευτική Εκπροσώπηση

Το έτος 1930 η γυναίκα αποκτά δικαίωμα ψήφου, μόνο στις δημοτικές εκλογές, εφ΄ όσον ήταν πάνω από 30 χρόνων και γνώριζε ανάγνωση και γραφή. Από το 1949 μπορεί να εκλέγεται στην Αυτοδιοίκηση και μόλις το 1952 αποκτά πλήρη εκλογικά δικαιώματα.

Οι πρώτοι γυναικείοι εκλογικοί κατάλογοι στην Άρτα συντάσσονται το έτος 1949.

 Στις δημοτικές εκλογές του έτους 1951, για το Δήμο Αρταίων, εμφανίζεται η πρώτη και μοναδική γυναίκα υποψήφια η Αλεξάνδρα (Τέτα) Αλεξίου του Παναγιώτη.      

Στις δημοτικές εκλογές του 1959  μοναδική υποψήφια είναι η Ευτυχία Τσέτη του Αναστασίου  ενώ στις επόμενες του  έτους 1964 οι υποψήφιες γυναίκες, σε διαφορετικούς συνδυασμούς, είναι δυο. Η Αγγελική Συμπεθέρου του Σωτηρίου και η Δήμητρα Πάσσα – Καψάλη του Δημητρίου. Καμία  από τις παραπάνω δεν εκλέχτηκε.

Στις δημοτικές εκλογές του 1975, μοναδική υποψήφια σύμβουλος είναι η Αμαλία Μπρισένιου του Κωνσταντίνου η οποία δεν εκλέγεται.                                          

Μόλις το 1978, η μοναδική γυναίκα υποψήφια εκλέγεται και δημοτική σύμβουλος (και μάλιστα δεύτερη σε σταυρούς προτίμησης)  η Αγγελική  Σακκά  (σύζυγος Παναγιώτου). Η κ. Αγγελική Σακκά, θα θητεύσει πρώτη γυναίκα δήμαρχος Αρταίων, ύστερα από την απώλεια του Δημάρχου Νικολάου Σιμεντζή, από το 1981 μέχρι το 1982.

Ακόμα πιο σπάνιες είναι οι υποψηφιότητες γυναικών στις εκλογές για τις Κοινότητες στο νομό Άρτας. Ωστόσο, στις εκλογές του 1964 στην Κοινότητα Σελλάδων εμφανίζεται η πρώτη γυναίκα υποψήφια η Αθηνά Τζουβάνου η οποία θα θητεύσει σαν Κοινοτική Σύμβουλος από το 1966 μέχρι το 1969.  

Κοινωνική - Συνδικαλιστική δραστηριότητα

Η συμμετοχή της γυναίκας στον συνδικαλισμό θα αργήσει και θα εμφανιστεί 100 χρόνια μετά την απελευθέρωση της Άρτας. Η Χρυσούλα Ψηλού είναι η πρώτη γυναίκα εκλεγμένη εκπρόσωπος στο Εργατικό Κέντρο Άρτας τη δεκαετία του 1980.  

Επίλογος.

Δεν ξέρω τι κατακτήσαμε σαν γυναίκες της Άρτας, αν ήταν αρκετά η λίγα-ξέρω πως κανένας αγώνας δε μπορεί να σταματήσει όταν σεξισμός στερεότυπα και προκαταλήψεις επανέρχονται συνεχώς μπροστά μου στη δική μου καθημερινότητα εδώ στην πόλη μου και δεν ξέρω τελικά πόσο μπορεί να απέχω από τη Φραγκογιαννού του   Παπαδιαμάντη   η άλλη μαθήτρια του Δελμούζου ή την γιαγιά μου και την μητέρα μου και σίγουρα θέλω ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μου και την κάθε γυναίκα που δεν είναι ούτε οικόσιτη ούτε οικιακό αγαθό αλλά και ούτε δεδομένη. Η ελευθερία και η ολοκλήρωση, η αξιοπρέπεια και η επιτυχία δεν είναι τόσο αυτονόητα  ακόμη  για την οποιαδήποτε από μας και ευχαριστώ τη θέση και τη χώρο που μου δόθηκε να μας θυμίσω πως υπήρχαν πριν από μας αγωνίστριες και γυναίκες που διεκδικούσαν τη θέση τους σε μια κοινωνία και δε σταμάτησαν τον αγώνα τους σε πιο δύσκολες από τις δικές μας συνθήκες.

Πάντοτε όμως θα θυμάμαι την κ. Σακκά που την είχα γνωρίσει τυχαία ως μαθήτρια ακόμη και μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση το ήθος της και η ευγένειά της η ωραία της προσωπικότητα, το πέρασμά μου έξω από το γραφείο της κα. Πολυμέρου την πρώτη συμβολαιογράφο που θαύμαζα, την παιδίατρο, την οδοντίατρο, την πανεπιστημιακό και αποτέλεσαν και αποτελούν σημεία μνήμης , αναφορικότητας και προσδιορισμού και αυτή ήταν τελικά και η καλύτερη διδασκαλία του ρόλου, του φύλου και της εξέλιξης. Έχουμε δρόμο αλλά έχουμε και παρελθόν για να στηρίξουμε το μέλλον μας.

Νομίζω πως η αναφορά αυτή σ΄ αυτές τις γυναίκες πρέπει να αποτελεί τιμή και ν΄ ανασυρθούν από την ανωνυμία των αρχείων και της αδιαφορίας ή της άγνοιάς μας. Κάθε τόπος έχει τη δική του ιστορία και οφείλει να τη γνωρίζει. Επίσης θέλω να τονίσω και μ΄ αυτό να κλείσω πώς δεν είναι ζήτημα γένους ή φύλου ο άνθρωπος αλλά ζήτημα και ανάγκη παιδείας και ισότητας, ελευθερίας και    αυτογνωσίας.