Η ένοπλη αναμέτρηση που έγινε στις 3 Δεκεμβρίου 1944, ήταν η κορύφωση της αντίθεσης μεταξύ ενός ισχυρού ακροαριστερού κοινωνικού ρεύματος που είχε επωασθεί στα βουνά της Ελλάδας στην Αντίσταση και του αστικού αντικομουνιστικού κόσμου που ήταν ουσιαστικά ο πολιτικός κληρονόμος και συνεχιστής της προπολεμικής Ελλάδας.
Το ΕΑΜ μεγενθύνθηκε απότομα ευνοημένο από μια σειρά από παράγοντες, όπως η υλικοτεχνική και οικονομική βοήθεια που έλαβε από τους Άγγλους ως το καλοκαίρι του 1943, τα πατριωτικά συνθήματα που χρησιμοποίησε (υποβαθμίζοντας τα ταξικά) στην επαφή του με τους Έλληνες της υπαίθρου, η εξόντωση η η προσπάθεια εξόντωσης όλων των άλλων Ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων (ΠΑΟ, ΕΚΚΑ, ΕΔΕΣ), η απόκτηση με δόλο των όπλων της ιταλικής μεραρχίας Πινερόλο, αλλά και ο ριζοσπαστικός πολιτικοκοινωνικός λόγος που χρησιμοποίησε σε μια εποχή που η Ελλάδα είχε ερημώσει και διψούσε για ελπίδα και προοπτική.
Το σκηνικό της ένοπλης αναμέτρησης του Δεκεμβρίου είχε στηθεί ήδη από το καλοκαίρι του 1943. Τότε σε μια λάθος εκτίμηση της κατάστασης ο ΕΛΑΣ είχε επιτεθεί με σκληρότητα στον ΕΔΕΣ, διαλύοντας τις μικρές του ομάδες στην Θεσσαλία και στην Στερεά Ελλάδα αλλά και στην ΕΚΚΑ του Ψαρρού την οποία ομοίως την διέλυσε. Σκοπός του ήταν να αναλάβει την εξουσία καθώς θεωρούσε ότι οι Γερμανοί αποχωρούσαν. Όταν όμως οι Γερμανοί τελικά δεν αποχώρησαν από την Ελλάδα αλλά αντίθετα ενίσχυσαν την παρουσία τους και κόπηκε η Αγγλική βοήθεια λόγω του Ελληνικού εμφυλίου, τότε το ΕΑΜ στράφηκε σε πολιτικές λύσεις ιδρύοντας το 1944 στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας την ΠΕΕΑ με συμμετοχή σημαντικών πολιτικών προσωπικοτήτων από την ευρύτερη Αριστερά (Σβώλος, Αγγελόπουλος).
Στην Μέση Ανατολή όπου βρισκόταν η έδρα της Ελληνικής Κυβέρνησης συνέβη μια μεταβολή πολύ σημαντική. Στις 20 Απριλίου 1944 ανέλαβε καθήκοντα Πρωθυπουργού ο Γεώργιος Παπανδρέου, που ερχόταν από την Ελλάδα και γνώριζε απόλυτα την τρέχουσα κατάσταση και την υπεροχή του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Με ένα πραγματιστικό πολιτικό πρόγραμμα κατάφερε να παγιδεύσει τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ στην συνδιάσκεψη του Λιβάνου τον Μάιο της ίδιας χρονιάς και να τους εντάξει στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Η συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Παπανδρέου το εγκλώβισε σε μια νομιμόφρονα στάση, που σε συνδυασμό με την συμφωνία της Καζέρτας (26η Σεπτεμβρίου 1944) οδήγησε στην αναίμακτη απελευθέρωση της Αθήνας στις 18 Οκτωβρίου 1944 από μικρές Αγγλικές μονάδες υπό τον στρατηγό Σκόμπυ. Η ΙΙΙ ορεινή ταξιαρχία "Ρίμινι" υπό τον Βεντήρη έφτασε στην Αθήνα στις 9 Νοεμβρίου, γνωρίζοντας αποθεωτική υποδοχή από τους Αθηναίους και ενισχύοντας σημαντικά τις ασθενείς μονάδες που είχε στην διάθεση της η κυβέρνηση.
Το τελευταίο βήμα πριν την πλήρη πολιτική εξομάλυνση στην Ελλάδα ήταν η αποστράτευση των ενόπλων τμημάτων των ανταρτών των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία άνηκε στον ΕΛΑΣ. Το σχέδιο αποστράτευσης είχε συμφωνηθεί ήδη από το Λίβανο και προέβλεπε την ταυτόχρονη αποστράτευση τόσο του ΕΛΑΣ όσο και του ΕΔΕΣ στις 10 Δεκεμβρίου με πρόσκληση τριών κλάσεων από όλη την Ελλάδα και αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης (επιλέχθηκε ο Οθωναίος). Σύμφωνα με την μαρτυρία Παπανδρέου στις 27 Νοεμβρίου τον επισκέφτηκαν οι υπουργοί της κυβέρνησης που αντιπροσώπευαν το ΕΑΜ (Σβώλος, Τσιριμώκος, Ζεύγος) ενεχειρίζοντας το σχετικό έγγραφο της συμφωνίας που περιείχε τους συμφωνηθέντες όρους υπογεγραμμένο.
Το απόγευμα της 28ης Νοεμβρίου επισκέφτηκε εκ νέου τον Παπανδρέου ο αντιπρόσωπος των αριστερών Ζεύγος, για να του υποβάλλει ένα νέο πολύ σημαντικό όρο στην ήδη επικυρωθείσα συμφωνία, που ήταν η αποστράτευση και της ταξιαρχίας "Ρίμινι", ως μονάδας πιστής στην Κυβέρνηση (αν και αυτή ήταν Εθνικής Ενότητας με συμμετοχή του ΕΑΜ). Να σημειωθεί ότι η αξίωση αυτή είχε και τελεσιγραφικό χαρακτήρα. Ο Παπανδρέου θεώρησε ότι αυτό αποτελούσε ουσιώδη υπαναχώρηση από τα συμφωνηθέντα. Αποφάσισε όμως να κάνει μια ύστατη θυσία (παρά τις αντιρρήσεις άλλων πολιτικών όπως ο Σοφούλης) για να σωθεί η Ελλάδα από τον εμφύλιο. Πρότεινε στο ΕΑΜ να μην αποστρατευθεί μια μονάδα του ΕΛΑΣ ίση με το άθροισμα της ταξιαρχίας "Ρίμινι" και μιας μονάδας του ΕΔΕΣ. Σε αυτή την πολύ λογική συμβιβαστική πρόταση η ηγεσία του ΕΑΜ αμφιταλαντεύτηκε, αλλά τελικώς αρνήθηκε καθώς επικράτησαν οι αδιάλλακτοι στις τάξεις της. Αμέσως παραιτήθηκαν όλοι οι αριστεροί υπουργοί οδηγώντας την Ελλάδα στην δίνη του εμφυλίου. Σε αυτό το καθεστώς έντασης και διαφωνίας, το ΕΑΜ κήρυξε γενική απεργία και συλλαλητήριο για τις 3 Δεκεμβρίου.
Η ζητούμενη άδεια για το συλλαλητήριο δεν δόθηκε από την Κυβέρνηση, καθώς ο Παπανδρέου είχε πληροφορίες ότι σκοπός του συλλαλητηρίου ήταν η εξέγερση και η αναμέτρηση και όχι η πολιτική έκφραση. Ο "ριζοσπάστης" των ημερών περιείχε εμπρηστικά άρθρα, ενώ το ίδιο επιθετικές ήταν και οι αποφάσεις της πολιτικής επιτροπής του ΕΑΜ που συνεδρίασε. Στις 3 Δεκεμβρίου ένα μεγάλο πλήθος διαδήλωσε υπέρ του ΕΑΜ, κάποιοι αστυνομικοί αφοπλίστηκαν από το πλήθος, κάποιοι άλλοι όμως άνοιξαν πυρ. το αποτέλεσμα ήταν πολλοί νεκροί και η αρχή μιας από της μεγαλύτερες τραγωδίες της σύγχρονης μας Ιστορίας.
Η βασική μας θέση είναι η εξής. Κακώς δίδεται τόση έμφαση στα τραγικά γεγονότα της 3ης Δεκεμβρίου ως βασική αιτία όσων ακολούθησαν. Είναι λάθος να αποκόπτεται το συλλαλητήριο και να εξετάζεται χωριστά από την άρνηση του ΕΑΜ να συνεργαστεί για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ που είχε συμφωνηθεί τουλάχιστον 3 φορές (Λίβανος, Καζέρτα, Αθήνα) από εκπροσώπους του ΕΑΜ. Όταν το ΕΑΜ αποφάσισε να ωθήσει την αναμέτρηση στο πεζοδρόμιο, η αιματηρή κατάληξη ήταν φυσιολογική.
Ο λόγος για την σκληρή γραμμή του ΕΑΜ στο θέμα του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ δεν έχει ακόμη εξιχνιασθεί από την Ιστορία. Τα σχετικά ντοκουμέντα για τις εσωτερικές ζυμώσεις στην οργάνωση αυτή αλλά και στο ΚΚΕ, σιωπούν. Τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ που έχουν δημοσιευτεί δεν διαφωτίζουν καθόλου τα αίτια πίσω από την κρίσιμη υπαναχώρηση του ΕΑΜ. Από τις αιτίες που έχουν προταθεί από διάφορους Ιστορικούς αναφέρουμε αυτές που θεωρούμε πιο πιθανές.
1. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι ακροαριστεροί περίμεναν περισσότερα στρατεύματα να αποβιβαστούν μαζί με την κυβέρνηση. Όταν είδαν ότι υπερείχαν αριθμητικά, δεν μπορούσαν να αντισταθούν στον πειρασμό της κατάληψης της εξουσίας που είναι βασικός στόχος κάθε μαρξιστικού κόμματος (Woodhouse).
2. Οι ηγέτες του ΚΚΕ δεν εμπιστεύονταν τους πολιτικούς τους αντιπάλους και είχαν φόβο ότι ο αφοπλισμός τους θα ήταν πολιτικά καταδικαστικός για αυτούς.
3. Το ΕΑΜ φοβόταν αντεκδικήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα όπου στελέχη της είχαν φερθεί σκληρά και καταπιεστικά
4. Υπήρχε ένας διάχυτος φόβος στην άκρα αριστερά ότι όταν θα έπαυε η δύναμη του ΕΛΑΣ, οι Βρετανοί θα προσπαθούσαν να επαναφέρουν τον Βασιλιά Γεώργιο χωρίς δημοψήφισμα αψηφώντας την σχετική συμφωνία.
5. Ο Τίτο απέστειλε μήνυμα στους Έλληνες κομμουνιστές παρακινώντας τους να αντισταθούν στους Άγγλους (Αλεξάντερ)
Πάντως ο Γιάννης Ιωαννίδης, μεγαλόβαθμο στέλεχος του ΚΚΕ την εποχή εκείνη, δήλωσε μερικά χρόνια μετά: "Εμείς (το ΚΚΕ) προχωρούσαμε βάση σχεδίου στην εξεύρεση προσχήματος για να αρχίσει ο πόλεμος". Αυτή είναι και η θέση μας. Όλες οι πηγές που αναφέρουμε στο τέλος συγκλίνουν ακριβώς στο κρίσιμο αυτό συμπέρασμα. Η άκρα αριστερά είχε αποφασίσει να προσπαθήσει να καταλάβει την εξουσία, πριν ακόμη αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις αφοπλισμού με τον Παπανδρέου. Τα αίτια πάντως ακόμη δεν έχουν πλήρως αποσαφηνισθεί.....
ΠΗΓΕΣ
Chris Woodhouse, Το μήλο της έριδος, εκδόσεις "εξάντας"
"Τα επίσημα κείμενα" του ΚΚΕ τόμος πέμπτος
Γεώργιος Παπανδρέου, Η απελευθέρωση της Ελλάδος, εκδόσεις "το βήμα"
Γενικό Επιτελείο Στρατού, Η απελευθέρωση της Ελλάδος και τα μετά αυτής γεγονότα, εκδόσεις Γ.Ε.Σ.
Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και σβάστιγκα, εκδόσεις Παπαζήση
Τ. Αλεξάντερ, Η κρίση αποστράτευσης το 1944, από συλλογικό έργο "η Ελλαδα στην δεκαετία 1940-1950" εκδόσεις Θεμέλιο
Χ. Γκητάκος, Δεκεμβριανά 1944 τα εκατέρωθεν ντοκουμέντα, εκδόσεις "Ιδεοτυπία"
Συλλογικό έργο, Η μάχη των Αθηνών 1944, εκδόσεις Περισκόπιο
