Γράφει
: Ο Γιώργος Γκορέζης*
Υποστράτηγος ε.α.
Η Τουρκία είναι εξοργισμένη από τη συνεργασία Κύπρου, Αιγύπτου, Ελλάδος και Ισραήλ στο τομέα των ενεργειακών και της ασφάλειας και δηλώνει κάθε φορά ότι «κάθε είδους project στην Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να περιλαμβάνει τη Τουρκία, διαφορετικά δεν θα λειτουργήσει». Σε αντίδραση στην ανωτέρω συνεργασία υπέγραψε παράνομο σύμφωνο με την προσωρινή Λιβυκή κυβέρνηση, το τουρκολιβυκό μνημόνιο, που κόβει τις Ελληνική, Κυπριακή και Αιγυπτιακή Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες ( ΑΟΖ ) στο μέσον. Η συμφωνία αυτή υπογράφηκε στις 27 Νοεμβρίου 2019 και επέχει θέση συμφωνίας οριοθέτησης της ΑΟΖ μεταξύ των δύο κρατών, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν τις προβλέψεις του Νόμου για τις θάλασσες του ΟΗΕ ( UNCLOS ) και την ΑΟΖ των ελληνικών νησιών της Δωδεκανήσου και της νήσου Κρήτης, που παρεμβάλλονται μεταξύ των ακτών της Τουρκίας και Λιβύης. Με αποτέλεσμα την απόρριψη του μνημονίου αυτού από την Ελλάδα, την Κύπρο, και την Αίγυπτο, που έστειλαν και επιστολή προς τα Ηνωμένα Έθνη με την οποία όλες και οι τρείς χώρες δήλωσαν ότι το Μνημόνιο είναι άκυρο και παράνομο, καθώς όχι μόνο παραβιάζει την UNCLOS αλλά και δεν έχει εγκριθεί από τη Βουλή των αντιπροσώπων της Λιβύης.
Η ένταση έκτοτε με την Ελλάδα είναι μεγάλη και θα κορυφωθεί αν η Τουρκία προσπαθήσει να ασκήσει δικαιώματα στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη που έχει ανακηρύξει με το σύμφωνο της Λιβύης. Παράλληλα η Τουρκία εργάζεται εντατικά για να ματαιώσει την τετραπλή συνεργασία Κύπρου, Αιγύπτου, Ελλάδος και Ισραήλ, με ανακήρυξη χωριστής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, ή μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, σαν δεύτερη σκέψη.
Η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία με την Αίγυπτο για μερική οριοθέτηση ΑΟΖ. Η ελληνο-αιγυπτιακή αυτή συμφωνία έχει μεγάλη σημασία επειδή επιβεβαιώνει την ακυρότητα του τουρκολιβυκού μνημονίου. Με τη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά η παράνομη απόπειρα της Τουρκίας να οριοθετήσει ΑΟΖ απευθείας με την Λιβύη, παραβιάζοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα των ελληνικών νησιών σε θαλάσσιες ζώνες. Σε δήλωσή του ο κ. Δένδιας την ημέρα της υπογραφής της συμφωνίας έκανε λόγο για ιστορική μέρα, σημειώνοντας πως «μετά την υπογραφή της συμφωνίας Ελλάδας – Αιγύπτου, το ανύπαρκτο μνημόνιο Τουρκίας – Λιβύης έχει καταλήξει στον κάλαθο των αχρήστων». Η Ελλάδα μπορεί τώρα να προχωρήσει σε περαιτέρω ενέργειες για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων στην ΑΟΖ της. Επιπλέον η οριοθέτηση επενεργεί σαν φραγμός στη συνεχιζόμενη τουρκική επιθετική εξωτερική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όταν άρχισαν οι διαπραγματεύσεις Ελλάδος και Αιγύπτου το 20009 για την οριοθέτηση της μεταξύ τους ΑΟΖ οι Αιγύπτιοι ενημέρωσαν ότι θα άρχιζαν παρόμοιες διαπραγματεύσεις με την Τουρκία, χώρα που δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, και δεν δέχεται την εφαρμογή του Νόμου της Θαλάσσης ούτε στο Αιγαίο ούτε στην Ανατολική Μεσόγειο. Η θέση της Τουρκίας είναι ότι τα νησιά- σε αντίθεση με τις προβλέψεις του άρθρου 121 της UNCLOS- δεν έχουν θαλάσσιες ζώνες, και δεν έχουν βάρος στην οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, επειδή αποτελούν κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες, τουρκική πρόταση που έχει απορριφθεί από τα Ηνωμένα Έθνη. Μάλιστα η τουρκική μεγάλη εθνική συνέλευση εξουσιοδότησε τη τουρκική κυβέρνηση να κηρύξει πόλεμο (casus belli) εναντίον της Ελλάδος, σε περίπτωση που η τελευταία επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα από 6 στα 12 ναυτικά μίλια, ένα κυριαρχικό δικαίωμα που δόθηκε με βάση την UNCLOS και ασκείται από τη πλειοψηφία των θαλάσσιων κρατών σ’ όλο τον κόσμο.
Οι διαβουλεύσεις της Ελλάδος με την Αίγυπτο μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας διήρκεσαν περίπου ένδεκα χρόνια, επειδή εξετάστηκαν θέματα όπως η μέθοδος που θα εφαρμόζετο, το βάρος που θα έπαιζαν τα ελληνικά νησιά στην οριοθέτηση και η προσπάθεια της Τουρκίας να μπλοκάρει τις ελληνο-αιγυπτιακές διαπραγματεύσεις, λόγω στενής σχέσης της με τους «μουσουλμάνους αδελφούς» στην Αίγυπτο μέχρι το 2013. Μάλιστα το 2018 ο υπουργός αμύνης της Τουρκίας, σε ταξίδι του στη Λιβύη , παρουσίασε χάρτες που δείχνουν την επιθυμητή οριοθέτηση των ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και της πλειονότητας των μεσογειακών κρατών, όπως Λιβάνου, Ισραήλ, Αιγύπτου, και Λιβύης. Σύμφωνα με τους χάρτες αυτούς η ( παράνομη ) αιγυπτιακή ΑΟΖ θα είναι ευρύτερη από τη ( νόμιμη ) που προτάθηκε από την Ελλάδα με τους όρους της UNCLOS , δίνοντας στην Αίγυπτο πρόσβαση στη θαλάσσια περιοχή που ανήκει στην- ήδη οριοθετημένη με τον Αίγυπτο από το 2003- Κυπριακή ΑΟΖ. Η Αίγυπτος δεν υπέγραψε μια τέτοια συμφωνία, δείχνοντας όχι μόνο την προσκόλληση της στο διεθνές δίκαιο, αλλά και τον σεβασμό της στην Κύπρο και την Ελλάδα, τα κυριαρχικά δικαιώματα των οποίων θα παραβιάζονταν με μια τέτοια ενέργεια. Πέραν αυτού, μετά την έκδοση τουρκικής NAVTEX το Μάιο 2019 σχετικά με σεισμικές έρευνες στην Κυπριακή ΑΟΖ από το τουρκικό πλοίο “Fatih” ο Αιγύπτιος πρέσβης στη Κύπρο Mai Taha Mohamed δήλωσε ότι η Αίγυπτος θα βοηθούσε τη Κύπρο με όλα τα μέσα να υπερασπιστεί τα δικαιώματα της
Η Ελλάς είχε πάντα καλές σχέσεις με την Αίγυπτο . Εκτός των άλλων η Αίγυπτος με την Ελλάδα και την Κύπρο την 27 Νοέμβριου του 2014 εγκαινίασαν μια τριμερή συμμαχία που απέβλεπε στην προαγωγή της ειρήνης, της σταθερότητας, της ασφαλείας και της ανάπτυξης στην Ανατολική Μεσόγειο σε όλους τους τομείς. Σχετικά με την ΑΟΖ οι τρείς χώρες έχουν δηλώσει « Εμείς επικεντρώνουμε στον παγκόσμιο χαρακτήρα της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τον Νόμο των θαλασσών ( UNCLOS ) και αποφασίζουμε να προχωρήσουμε με διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, όπου αυτό δεν ολοκληρώθηκε. Τονίσαμε την αξία του σεβασμού των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Δημοκρατίας της Κύπρου πάνω στην ΑΟΖ της και καλέσαμε την Τουρκία να σταματήσει όλες τις σεισμικές έρευνες στις θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου και να απέχει από παρόμοιες ενέργειες στο μέλλον».
Άλλο
παράδειγμα συνεργασίας στη περιοχή είναι η τριμερής συμφωνία μεταξύ Ελλάδος,
Κύπρου και Ισραήλ, που συνηφθη στις 28 Ιανουαρίου 2016. Ο κύριος σκοπός της
νέας συνεργασίας ήταν η εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων που
ανακαλύφθηκαν στην Κυπριακή και Ισραηλινή ΑΟΖ μέσο αγωγού της Ανατολικής
Μεσογείου ( ΕastMed ), που χαρακτηρίστηκε σχέδιο ( project ) κοινού
ενδιαφέροντος από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ το μέλλον του EastMed επί του
παρόντος είναι αβέβαιο – καθώς ανακύπτουν τεχνικά θέματα προς επίλυση – η
επείγουσα ανάγκη της Ευρώπης για ενεργειακά μετά την Ρωσική εισβολή στην
Ουκρανία οδήγησαν στην εκμετάλλευση των ενεργειακών αποθεμάτων που
ανακαλύφθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο με την μετατροπή τους σε υγρό φυσικό
αέριο ( LNG ) . Αυτό μπορεί να γίνει είτε στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις στην
Αίγυπτο, είτε δημιουργώντας νέες εγκαταστάσεις LNG στην Κύπρο, σενάριο που
τέθηκε στο τραπέζι.
Η
Τουρκία αντιδρά σ’ όλους τους ανωτέρω σχεδιασμούς και προσπαθεί να
εκμεταλλευθεί την επείγουσα ανάγκη για ενέργεια στην Ευρώπη με τη δημιουργία
αγωγού που να συνδέει τα κατεχόμενα της Κύπρου με τη Τουρκία. Προσπάθησε να
επαναφέρει τις Τούρκο-Αιγυπτιακές σχέσεις με συνομιλίες με την Αίγυπτο το Μάιο
του 2021. Αυτή η προσπάθεια δεν φάνηκε να ευδοκιμεί προς το παρόν, σε αντίθεση
με τις Ελληνο-Αιγυπτιακές σχέσεις που συνεχώς βελτιώνονται. Πρόσφατη επίσκεψη του
Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών στο Κάιρο στις 22 Μαρτίου του 2022, έφερε τη
συζήτηση για ενεργειακά θέματα όπως η εξαγωγή LNG από την Αίγυπτο στην Ελλάδα
και η κατασκευή θαλάσσιου αγωγού ( Euro-Africa interconnector ) που θα
μεταφέρει ηλεκτρικό ρεύμα από την Αίγυπτο στην Ελλάδα μέσο της Κύπρου.
Επιπρόσθετα στις 15 Ιουνίου 2022 η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε Μνημόνιο με την
Αίγυπτο και το Ισραήλ με σκοπό να αυξήσει τις εισαγωγές αερίου από τις δύο
αυτές χώρες.
Η μερική οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος
και Αιγύπτου αυξάνει την συνεργασία μεταξύ των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου,
σε μια περίοδο που η ειρήνη και η σταθερότητα είναι περισσότερο ουσιαστικές και
από ποτέ. Το μοντέλο-παράδειγμα τους ακολούθησαν άλλες δύο χώρες της Ανατολικής
Μεσογείου, ο Λίβανος και το Ισραήλ, που υπέγραψαν στις 27 Οκτωβρίου 2022
σύμφωνο για την οριοθέτηση της μεταξύ τους ΑΟΖ. Τα οφέλη της συμφωνίας είναι
πολλαπλά για τη Δύση. Δύο φιλικά προσκείμενα προς την Δύση κράτη θα αποκτήσουν
πρόσβαση στο αέριο και ενδέχεται να κάνουν το όνειρο του EastMed να αναβιώσει.
Η μεταξύ τους εγγύτητα που θα προκύψει θα αποτελέσει εύφορο έδαφος για την
περαιτέρω συνθηκολόγηση και διευθέτηση των διαφορών των δύο κρατών. Θα
απομακρυνθεί ο Λίβανος από το Ιράν, το οποίο λόγω εσωτερικής κρίσης δεν είναι
σε θέση να αντιδράσει και θα εισχωρήσει βαθύτερα στην αγκαλιά της Δύσης,
ενισχύοντας έτσι και τη θέση της Γαλλίας στη Μεσόγειο, η οποία διατηρεί αρκετά
στενές σχέσεις με τον Λίβανο ήδη από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας του. Και
τέλος θα δοθεί το «καλό παράδειγμα» και για άλλες δυσλειτουργικές σχέσεις, όπως
οι ελληνοτουρκικές.
Δύο
θέματα που πρέπει να παρακολουθούνται στενά στο εγγύς μέλλον, καθώς αφορούν όχι
μόνο στα ελληνικά συμφέροντα αλλά και στην ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή,
είναι οι εξελίξεις στην Λιβύη δοθείσης της επιρροής της Τουρκίας στη χώρα, και
οι σχέσεις Αιγύπτου - Τουρκίας. Σε περίπτωση που η κατάσταση στη Λιβύη αλλάξει
και φέρει στην εξουσία έναν ηγέτη που θέλει να συνεργαστεί με την Ελλάδα στη
βάση του UNCLOS, μια μελλοντική συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και
Λιβύης, συμπληρωματική αυτής με την Αίγυπτο, θα είναι εύκολη υπόθεση. Αντίθετα με
την Αίγυπτο όπου κάθε μελλοντική αλλαγή στην ηγεσία της θα θέσει σε κίνδυνο τις
σχέσεις της χώρας με την Ελλάδα, τερματίζοντας μια πιθανή επέκταση της γραμμής
οριοθέτησης προς Ανατολάς, ή οδηγώντας σε μια παράνομη οριοθέτηση.
Συμπερασματικά
η εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Κυπριακή και Ελληνική ΑΟΖ θα
συνεισφέρουν σημαντικά στην ενεργειακή ασφάλεια Ελλάδος, Κύπρου και Ευρωπαϊκής
Ένωσης, καθώς θα διαφοροποιήσουν όχι μόνο τη πηγή αλλά και τη διαδρομή των
αγωγών, θέτοντας τέρμα στο πρόσφατο παιχνίδι της Ρωσικής ενεργειακής εξάρτησης.
Αλλά και η μελλοντική κατασκευή του Euro-Africa αγωγού για την μεταφορά
ηλεκτρικής ενέργειας από την Αίγυπτο στην Ευρώπη μέσο Ελλάδος θα αναπτύξει περαιτέρω
τις σχέσεις της Αιγύπτου με την Ελλάδα, την Κύπρο και άλλους ευρωπαίους
εταίρους και θα ωθήσει την συνεργασία σε θέματα ενεργειακής ασφάλειας, και
ειδικά στην πράσινη ενέργεια.-
Ο
Γεώργιος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, απόφοιτος
της Σχολής Διοίκησης και Επιτελών της Αμερικής.
e-mail : ggorezis@yahoo.gr
Web :
ggore.wordpress.com
