Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς
«Ο Σωτήρας 350.000 Ελλήνων στην Σμύρνη το 1922». Από την επιγραφή στο μνημείο που ανεγέρθηκε προς τιμή του, στον περίβολο του Δημαρχείου Βόλου.
Το πρωί της 9ης Σεπτεμβρίου 1922, 400 Τούρκοι ιππείς, η προφυλακή του στρατού του Κεμάλ, εισήλθαν στην Σμύρνη. Την προηγούμενη ημέρα είχαν αποχωρήσει από την πόλη οι τελευταίοι Έλληνες στρατιωτικοί και το σύνολο των υπαλλήλων της ελληνικής διοικήσεως με τις οικογένειές τους. Ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης αποχώρησε την 19:00 της 8ης Σεπτ. με το βρετανικό πολεμικό πλοίο Iron Duke (Σιδερένιος Δούκας).
Η Σφαγή
Ο επικεφαλής των τουρκικών δυνάμεων Σάκαλι Νουρεντίν Πασάς, ο οποίος διετέλεσε στρατιωτικός διοικητής της Σμύρνης πριν την άφιξη του ελληνικού στρατού το 1919, έθεσε αμέσως σε εφαρμογή το σχέδιο αφανισμού των χριστιανών της πόλεως. Από το βράδυ της 9ης Σεπτεμβρίου άρχισε η συστηματική σφαγή των Ελλήνων και των Αρμενίων της πόλεως και η διαρπαγή των περιουσιών τους.
Σε πρώτη φάση συλλαμβάνονταν και εκτελούντο ομαδικά οι άνδρες, ενώ στην συνέχεια θανατώνονταν όσα γυναικόπαιδα είχαν να αναζητήσει καταφύγιο στις εκκλησίες και σε χώρους συναθροίσεων.
Η ελληνική και αρμενική συνοικία μετατράπηκαν σε σφαγεία ανθρώπων, όπου το αίμα των αμάχων στην κυριολεξία «έτρεξε ποτάμι».
Την ίδια ημέρα, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος παραδόθηκε από τον Νουρεντίν στο μαινόμενο όχλο, ο οποίος μετά από φρικτά βασανιστήρια, παρέδωσε την ψυχή του στον Κύριο και εισήλθε στην χορεία των Αγίων της Εκκλησίας μας.
Η Πυρκαγιά
Μέχρι την 13ης Σεπτεμβρίου οι αιμοδιψείς φονιάδες εξόντωσαν πάνω από 30.000 άτομα, σ’ ένα παραλήρημα κτηνώδους βίας και φυλετικού μίσους.
Τα χειρότερα όμως δεν είχαν έλθει. Την αποφράδα εκείνη Τετάρτη, ο άνεμος έπνεε προς την ελληνική συνοικία. Ο τουρκικός στρατός βάσει σχεδίου άρχισε την πυρπόληση της πόλεως, διαφυλάττοντας ανέπαφα το τουρκικό και εβραϊκό τμήμα αυτής.
Επί τέσσερεις ημέρες, σε σκηνές βιβλικής αποκαλύψεως, ο φοβερός ήχος της πύρινης καταστροφής, αναμεμιγμένος με τα πιο ανατριχιαστικά ανθρώπινα ουρλιαχτά, συνέθεταν ένα σκηνικό δαντικής κολάσεως.
Ο υπολογισμός των θυμάτων δεν να είναι δυνατόν να καθορισθεί επακριβώς, αλλά πρέπει να ξεπέρασε τις 100 χιλιάδες. Πέρα των 180.000 Ελλήνων που ζούσαν στην αποτεφρωθείσα περιοχή, πρέπει να συμπεριλάβουμε άλλους τόσους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Σμύρνη από την ενδοχώρα.
Οι απελπισμένοι χριστιανοί συγκεντρώθηκαν στην προκυμαία της Σμύρνης που υπήρχε μπροστά από την ελληνική συνοικία, μήκους 3 χιλιομέτρων και πλάτους 60 έως 80 μέτρων. Στο λιμάνι της Σμύρνης ήσαν αγκυροβολημένα πολεμικά και εμπορικά πλοία των Η.Π.Α, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Ιταλίας.
Οι κυβερνήτες τους είχαν σαφείς εντολές να διασώζουν μόνο πολίτες των χωρών τους και να μην παρέχουν καμία βοήθεια στους σφαγιαζόμενους Έλληνες και Αρμένιους χριστιανούς.
Υπάρχουν οι συγκλονιστικές μαρτυρίες δύο αυτοπτών μαρτύρων για τα όσα συνέβησαν στην προκυμαία. Η Βρετανίδα συγγραφέας Clare Sheridan2 έγραψε: «Παντού επικρατούσε το απόλυτο χάος… μετέφερα συνεχώς μωρά στα πλοία. Επρόκειτο για βρώμικα και ημιθανή πλασματάκια, γεμάτα πληγές…πολλές έγκυες γυναίκες είχαν γεννήσει στην αποβάθρα…είδα ένα Τούρκο στρατιώτη να λιθοβολεί μέχρι θανάτου έναν άνδρα, μπροστά στην αλλόφρονα γυναίκα του».
Η Αμερικανίδα ιατρός Esther Lovejoy στην δικιά τους μαρτυρία επισημαίνει: «Στην αποβάθρα διαδραματίστηκαν σκηνές φρίκης… Οι Τούρκοι στρατιώτες ήσαν ανελέητοι. Χτυπούσαν του άνδρες με τα κοντάκια και τους συγκέντρωναν σε κάποιο άλλο σημείο πιο πίσω…έδερναν τις γυναίκες με μαστίγια και ραβδιά και τις έσπρωχναν, λες και ήταν κοπάδι με ζώα».
Ο από Θεού Τζέννιγκς
Ο 45χρονος Ασα (Έιζα) Τζέννιγκς ήταν Αμερικάνος μεθοδιστής ιερέας που εργάζονταν στο Παράρτημα της Χριστιανικής Αδελφότητος Νέων (ΧΑΝ) της Σμύρνης.
Το ύψος του δεν ξεπερνούσε το 1,60 μέτρα και υπέφερε από μία σπάνια νόσο που του παραμόρφωσε την σπονδυλική στήλη, με αποτέλεσμα να φοράει συνεχώς μία εξάρτηση για την στήριξη της πλάτης του.
Ο Τζέννιγκς απέδειξε ότι παρά την σωματική του αναπηρία διέθετε ατσάλινη θέληση και άνευ ορίων ανθρωπιά. Πριν την πυρπόληση της πόλεως είχε προσφέρει καταφύγιο σε 1.000 Έλληνες πρόσφυγες σε δύο κτήρια ιδιοκτησίας της ΧΑΝ, τα οποία φύλασσαν Αμερικανοί πεζοναύτες.
Στην συνέχεια κατόρθωσε να συναντηθεί με τον Κεμάλ, ο οποίος του επέτρεψε να μεταφέρει τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, δίνοντας του διορία 11 ημερών. Εξασφάλισε την μεταφορά δύο χιλιάδων προσφύγων στην Μυτιλήνη με ένα ιταλικό εμπορικό, πληρώντας ο ίδιος τα «ναύλα» στον κυβερνήτη του πλοίου.
Όταν έφτασε στην Μυτιλήνη διαπίστωσε ότι υπήρχαν 20 ελληνικά φορτηγά τα οποία είχαν μεταφέρει τον ελληνικό στρατό και παρέμεναν ελλιμενισμένα. Ο Τζέννιγκς ζήτησε από τον Έλληνα νομάρχη να του παραχωρήσει τα πλοία για την μεταφορά των προσφύγων, αλλά δήλωσε αναρμόδιος. Το ίδιο ανέφερε και ο ανώτερος Έλληνας Στρατιωτικός Διοικητής Υποστράτηγος Αθανάσιος Φράγκου.
Για καλή του τύχη στο πρόσωπο του Πλοίαρχου Ιωάννη Θεοφανίδη, κυβερνήτου του θωρηκτού Κιλκίς, ο Τζέννιγκς βρήκε τον άνθρωπο που στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Ο Έλληνας αξιωματικός απέστειλε με τον ασύρματο του πλοίου αίτημα προς τον Έλληνα πρωθυπουργό Νικόλαο Τριανταφυλλάκο να χρησιμοποιηθούν όλα τα διατιθέμενα πλοία για την διάσωση των Ελλήνων κατοίκων της Σμύρνης, επισημαίνοντας ότι ο Αμερικανός πάστορας είχε εξασφαλίσει την προστασία των πλοίων από τα πολεμικά των ΗΠΑ.
Ο Τριανταφυλλάκος φοβούμενος ότι οι Τούρκοι θα χρησιμοποιούσαν τα πλοία για την κατάληψη των νησιών, δίσταζε να τα διαθέσει. Ο Τζέννιγκς τον απείλησε ότι θα τον καταγγείλει δημόσια ότι εγκατέλειψε τον ελληνικό πληθυσμό, έρμαιο στις ορέξεις των Τούρκων.
Μετά από αυτό, ακολούθησε μια σειρά τηλεγραφημάτων, προκειμένου να δοθεί η εντολή με την οποία ετέθησαν στην διάθεση του «Ναυάρχου» Τζέννιγκς όλα τα ελληνικά πλοία του Αιγαίου, με αποστολή να πλεύσουν στην Σμύρνη, άνευ σημαίας, για την μεταφορά των προσφύγων.
Τους καπετάνιους που επικαλέστηκαν μηχανικές βλάβες προκειμένου να μην συμμετάσχουν στην διάσωση, ο δυναμικός Θεοφανίδης τους απείλησε με άμεση παραπομπή στο ναυτοδικείο. Σε μία πρωτόγνωρη και άγνωστη σε πολλούς επιχείρηση άνω των 300.000 Ελλήνων μεταφέρθηκαν με ασφάλεια από την Σμύρνη στην Ελλάδα.
Ο Αμερικάνος Πλοίαρχος Χάλσει Πάουελ (Halsey Powell), κυβερνήτης του Αντιτορπιλικού Edsall, ως επικεφαλής των 12 αμερικανικών πολεμικών πλοίων που βρισκόντουσαν στην Σμύρνη, συνέβαλε αποφασιστικά στην απομάκρυνση των προσφύγων.
Ο αριθμός των πλοίων που χρησιμοποιήθηκαν ανήλθε σε τελικά 55. Οι Τούρκοι επέτρεψαν να στον Τζέννιγκς να μεταφέρει χριστιανούς και από την περιοχή του Πόντου και της Συρίας.
Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων από την Τουρκία ξεπέρασε το 1.300.000. Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από τον Τζέννιγκς να συμμετέχει στην αντιπροσωπεία που στάλθηκε στην Λωζάννη για την υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης, για θέματα που αφορούσαν στον επαναπατρισμό των αιχμαλώτων πολέμου και των εκτοπισμένων.
Για τις υπηρεσίες που προσέφερε το ελληνικό κράτος του απένειμε το Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος και το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας.
Η ελληνική κυβέρνηση απένειμε το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας στους κυβερνήτες των 12 αμερικανικών πολεμικών πλοίων που υποστήριξαν την όλη επιχείρηση.
Στα εγκυκλοπαίδειες του «Ηλίου», «Δομής» και «Πάπυρος larousse Britannica», δεν περιλαμβάνεται το όνομά του στο αντίστοιχο γράμμα. Στην ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 8 για την δράση του αφιερώνονται δύο γραμμές: «…έπειτα από έντονες διπλωματικές ενέργειες των ξένων, ανάμεσα στους οποίους πρωτοστάτησε ο υποδιευθυντής της ΧΑΝ στον Παράδεισο Asa Jennigs, στάλθηκαν τελικά ελληνικά πλοία από την Μυτιλήνη στην Σμύρνη…».
Η αναφορά δεν αποτυπώνει με τίποτα το μέγεθος της προσφοράς του και τα πραγματικά γεγονότα. Ο Ασα Τζέννιγκς έγινε γνωστός από το βιβλίο του Αμερικανού Λου Ούρενεκ που εκδόθηκε το 2015. «Η Μεγάλη Πυρκαγιά: Η Αποστολή ενός Αμερικανού για τη διάσωση θυμάτων της Πρώτης Γενοκτονίας του 20ου Αιώνα». (The Great Fire: One American’s Mission to Rescue Victims of the 20th Century’s First Genocide. Lou Ureneck, 2015)
Προέρχομαι από πρόσφυγες γονείς που κατοικούσαν στα Βουρλά, κωμόπολη πλησίον της Σμύρνης. Μέμφομαι τον εαυτόν μου γιατί δεν γνώριζα τόσα χρόνια το έργο του Τζέννιγκς και εξανίσταμαι γιατί στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας δεν αναφέρεται η συνεισφορά του προκειμένου να σωθούν οι «συνωστισμένοι» στην προκυμαία της πόλεως.
Μία οδός στον Βόλο και μία στην πόλη της Χίου φέρουν το όνομα του. Σ’ όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδος υπάρχει οδός με το όνομα Σμύρνη. Σε κάθε πινακίδα αυτών των δρόμων, ως ελάχιστο δείγμα αναγνωρίσεως προς το πρόσωπό του, θα πρέπει να τοποθετηθεί και το όνομα του Τζέννιγκς.
Το Φεβρουάριο του 2016 στο προαύλιο χώρο του Δημαρχείου του Βόλου, παρουσία του Roger Τζέννιγκς, εγγόνου του Άσα, τοποθετήθηκε μετά από απόφαση του Δημάρχου Αχιλλέα Μπέου, αναμνηστική πλάκα με την φωτογραφία του, επί της οποίας αναγράφεται στα ελληνικά και στα αγγλικά: «Ο Σωτήρας 300.000 Ελλήνων στην Σμύρνη το 1922. Στην καρδιά κάθε ανθρώπου κοιμάται ένας λέων»
