Η – λόγω πυρκαγιών – εισαγωγή του όρου «ασύμμετρη απειλή» στον ελληνικό δημόσιο διάλογο, πριν μια περίπου δεκαετία και ξανά σήμερα, χαρακτηρίζεται από συχνές ασάφειες, ανακριβείς ορισμούς και άλματα συλλογισμών. Αβάστακτο είναι πάντως εάν και όταν οι ασύμμετρες απειλές γίνουν αντικείμενο μικροπολιτικής διαμάχης. Όχι για πρώτη φορά για όρους και έννοιες που σχετίζονται άμεσα με την διεθνή πολιτική, παρατηρούμε θεμελιώδεις συγχύσεις και ανακρίβειες. Όταν δε οι ασύμμετρες απειλές συνδεθούν και με εσωτερικές μικροπολιτικές σκοπιμότητες, τότε οι εισροές ζημιογόνου ανορθολογισμοί είναι χειμαρρώδεις.
Διευκρινίζονται λοιπόν τα εξής.Οι δράστες μιας πυρκαγιάς μπορεί να είναι εγχώρια εγκληματικά στοιχεία (για παράδειγμα «οικοπεδοφάγοι» ή αναρχικοί σε μια πόλη) ή πράκτορες ενός ξένου κράτους. Ακόμη μπορεί οι τελευταίοι να χρησιμοποιούν τους πρώτους (πχ πυρκαγιές εκτός ελέγχου στη Αθήνα στο παρελθόν από «γνωστούς» αλλά και «άγνωστους» κουκουλοφόρους).
Στο ίδιο πλαίσιο πρέπει να ξέρουμε ότι στα ανελέητα στρατηγικά παίγνια των ηγεμονικών δυνάμεων και των ενεργειών κατατριβής εχθρών και φίλων για λόγους που αφορούν την θέση/ρόλο άλλων κρατών και την κατανομή ισχύος, η ασύμμετρη απειλή ενδέχεται να προέρχεται «από οπουδήποτε και οποιονδήποτε». Εξ ου και η ανάγκη προσοχής για το τι λέγεται και γράφεται, ιδιαίτερα από υπεύθυνα χείλη. Είναι πάντως αξιοθρήνητη κατάντια όταν έλλειμμα κρατικής οργάνωσης όχι μόνο δεν αποτρέπει την εκτέλεση ασύμμετρων απειλών αλλά οδηγεί και σε δημόσιες τοποθετήσεις που υποδηλώνουν έλλειμμα κατανόησης του κρατοκεντρικού συστήματος.
Με συντομία, χωρίς να εξαντλείται το θέμα και χωρίς την παραμικρή πρόθεση ανάμειξης στις εσωτερικές διαμάχες – η οποία όπως το πρόσφατο ζήτημα των κατασκόπων έδειξε μερικοί δεν διστάζουν να εκμεταλλευτούν με αλλότρια (μικροπολιτικά) κίνητρα –, θα γίνει αναφορά σε βασικές πτυχές του ζητήματος των ασύμμετρων απειλών. Αφορούν τις πυρκαγιές αλλά και πολλά άλλα.
Παρά το γεγονός ότι μετά τον Ψυχρό Πόλεμο οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τον όρο «ασύμμετρες απειλές» για να περιγράψουν ένα αριθμό προβλημάτων που αφορούν την δική τους εθνική ασφάλεια (διεθνική τρομοκρατία, περιβαλλοντολογικές καταστροφές, απόκτηση μέσων μαζικών καταστροφών από μη κρατικούς δρώντες, παράνομη διακίνηση όπλων, δολιοφθορείς των δικτυακών τόπων και δομών πληροφορικής, κτλ), οι «ασύμμετρες» δράσεις ούτε νέες είναι ούτε περιορίζονται σε μη κρατικούς δρώντες.
Οι ασύμμετρες απειλές είναι διαχρονικό φαινόμενο και στην σύγχρονη εποχή καθημερινό φαινόμενο, το οποίο εάν δεν οφείλεται σε τυχαία γεγονότα, έχει ως δράστες όπως ήδη αναφέραμε τόσο κρατικούς όσο και μη κρατικούς δρώντες. Λάθος δεν κάνουν αυτοί που επισημαίνουν την ύπαρξη τέτοιων απειλών αλλά όσοι, για κάποιους περίεργους λόγους, καλλιεργούν μια ψευτοσυνείδηση περί ενός αγγελικού «παγκοσμιοποιημένου κόσμου» χωρίς απειλές κατά της εθνικής ασφάλειας, χωρίς διακρατικές αντιπαραθέσεις, χωρίς μυστικές υπηρεσίες, χωρίς διεθνικούς εγκληματίες, χωρίς αίτια πολέμου και χωρίς έλλειμμα διακρατικής συνεργασίας που καθιστά τους διεθνείς θεσμούς αναποτελεσματικούς.
Θα τονίσουμε δύο κύριες πτυχές: Τους κύριους σκοπούς που εξυπηρετούνται από τις ασύμμετρες απειλές και τους φορείς και μεθόδους.
Καταρχήν, οι σκοποί που επιδιώκουν να εκπληρώσουν οι δράστες ασύμμετρων απειλών, αν και κυμαινόμενοι και ποικιλόμορφοι, έχουν ως κύρια επιδίωξη την πρόκληση ζημιών δυσανάλογων με τα μέσα που χρησιμοποιούν.Μια φωτιά σε μια δασώδη περιοχή τις μέρες που φυσούν ισχυροί άνεμοι μπορεί να επεκταθεί σε μια ολόκληρη επαρχία και να προκαλέσει αβάστακτες συμφορές στους κατοίκους.
Μεταξύ άλλων και συχνά, κύριοι στόχοι είναι το ηθικό της κοινωνίας, το γόητρο των κρατικών θεσμών, η αξιοπιστία της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, η κοινωνικοπολιτική συνοχή και η συσπείρωση ηγεσίας και λαού γύρω από θεμελιώδεις στρατηγικούς σκοπούς και προσανατολισμούς.
Ο φορέας της ασύμμετρης απειλής στοχεύει τόσο στην συνολική ψυχολογική αποδυνάμωση των μελών της κοινωνίας-στόχου όσο και στην οργανωτική αποσύνθεση του κράτους. Βασικό κριτήριο που στοιχειοθετεί και τον ασύμμετρο χαρακτήρα είναι το γεγονός ότι εκτελούνται τακτικού χαρακτήρα δράσεις με σκοπό να προκληθούν εκτεταμένα και στρατηγικού χαρακτήρα αποτελέσματα. Για να αναφερθούμε και στους θανάτους των πρόσφατων πυρκαγιών στην Αττική, έχουμε δεκάδες νεκρούς που ισοδυναμούν με τους νεκρούς ενός μικρού και σύντομου πολέμου.
Σκοποί που εξυπηρετούνται είναι είτε ιδεολογικοί ενδοκρατικών δρώντων(πχ αναρχικοί) είτε διακρατικοί με κύριο στόχο τις ανακατανομές ισχύος και συμφερόντων με πρόκληση ανακατατάξεων στην διεθνή ιεραρχία ισχύος, αξιοπιστίας, συμφερόντων και συμμαχικών συγκλίσεων.
Στην πρακτική των ηγεμονικών δυνάμεων, τονίζουμε και υπογραμμίζουμε ξανά, οι υπηρεσίες των οποίων συχνά εμπλέκονται με τον πιο αόρατο τρόπο, στόχοι ασύμμετρων απειλών (πρακτόρων τους ή στρατευμένων ατόμων που δεν γνωρίζουν τον ηθικό αυτουργό ή δεν γνωρίζουν ότι αυτός τους υποκινεί) δυνατό να είναι τόσο (άσπονδα) «φίλια» όσο και εχθρικά κράτη.
Αυτές οι πρακτικές είναι αναμφίβολα σημαντικό αίτιο των διακρατικών προβλημάτων αλλά θα λέγαμε ότι εξίσου μεγάλο αίτιο είναι οι λανθασμένες αναλύσεις και εκτιμήσεις του κράτους και της διεθνούς πολιτικής. Για παράδειγμα, όταν σε ένα κράτος πλημμυρίσει από αντι-κρατικά θεωρήματα και ιδεολογήματα πολλοί θα πιστέψουν ότι «τελείωσε ο πόλεμος στον σύγχρονο κόσμο» και ότι «όλα λύνονται με αμοιβαίες υποχωρήσεις, οικονομική συνεργασία ή και ανάπτυξη αισθητικών και φιλικών σχέσεων». Η υποβάθμιση του ρόλου του κράτους και της πατρίδας ήταν πάντα και είναι και σήμερα πηγή ανορθολογισμού, προβλημάτων και συμφορών.
Στην σύγχρονη εποχή που η κοινωνικοπολιτική συνοχή και κοσμοθεωρητική ευρωστία ενός κράτους είναι καίριας σημασίας για την κρατική ισχύ, τον ρόλο και την θέση κάθε χώρας και για τις ανακατανομές συμφερόντων, κύριοι σκοποί που εξυπηρετούνται είναι η αποδόμηση των συλλογικών ταυτοτήτων κοινωνιών-στόχων με την ιστοριογραφική αποδόμηση, την καλλιέργεια άτοπων ή και ανόητων κοσμοπολίτικων ιδεολογημάτων που αποδυναμώνουν την πίστη-νομιμοφροσύνη στους θεσμούς του κράτους και την πρόκληση περιβαλλοντολογικών καταστροφών που πλήττουν το ηθικό των πολιτών.
Ενδοκρατικοί μη κυβερνητικοί «ασύμμετροι δρώντες», εξάλλου, δυνατό άμεσα, εμμέσως ή εκ του αποτελέσματος –και συνειδητά ή ανεπίγνωστα υποκινούμενοι «αόρατα» από υπηρεσίες άλλων κρατών– να εκπληρώνουν τους σκοπούς ξένων κρατικών συμφερόντων που αποβλέπουν στην κατατριβή τρίτων κρατών και στις ανακατανομές ισχύος.
Αναμφίβολα ασύμμετρη θεωρούν πολλοί την δράση υπόγειων δρώντων με κίβδηλη έξωθεν καλή μαρτυρία όταν αποδομούν τα μυαλά των ανθρώπων με ψευτο επιστημονικά προπαγανδιστικά θεωρήματα και ιδεολογήματα τα οποία υπονομεύουν την πίστη των πολιτών ενός κράτους στην εθνική του ανεξαρτησία κάνοντάς τους να πιστεύουν πως αυτοί και η πολιτεία τους είναι αναλώσιμα αγαθά. Η εθνική ανεξαρτησία και η εσωτερική και εξωτερική κυριαρχία είναι η ελευθερία της κοινωνίας και όταν αποδυναμώνονται οι συμφορές είναι αναπόδραστες.
Τέλος αλλά όχι το τελευταίο που θα μπορούσε να αναφερθεί, ακόμη, μέσω εκτέλεσης ασύμμετρων απειλών μπορεί να γίνει και η τεχνολογία, και ιδιαίτερα η ηλεκτρονική, που καθιστά πολλές δράσεις εύκολες ή και αόρατες. Διεθνικοί δράστες τέτοιων δράσεων μπορεί να λειτουργούν ανεξάρτητα ή να υποκινούνται συνειδητά ή ανεπίγνωστα.
Ολοκληρώνοντας σημειώνω διαφωνίες αναλυτών στην βιβλιογραφία. Η πρωτογενής κλασική αντίληψη στην βιβλιογραφία είναι ότι υπάρχει ασύμμετρη απειλή όταν υπάρχει ασυμμετρία μέσων που χρησιμοποιούνται και αποτελεσμάτων που προκαλούνται.
Κάποιοι άλλοι, μεταξύ άλλων επιφυλάξεων, αποδέχονται την ύπαρξη ασύμμετρης απειλής μόνο σε περιόδους ειρήνης και αποκλείουν δρώντες όπως οι αναρχικοί όταν δεν δημοσιοποιούν τους σκοπούς τους.
Ο υπογράφων συντάσσεται με την πρώτη κλασικότερη ερμηνεία που αποδέχεται την ύπαρξη ασύμμετρης απειλής σε κάθε περίπτωση κεκαλυμμένης χρήσης μέσων που προκαλούν δυσανάλογα αποτελέσματα.
Απαιτείται, βεβαίως, να γίνεται διάκριση μεταξύ ερμηνειών του σημαντικού αυτού όρου σ’ ένα ακαδημαϊκό πλαίσιο που ορθώς γενικεύει για να τον καταστήσει συναφή σε ένα μεγαλύτερο φάσμα της ανθρώπινης πραγματικότητας και του προσδιορισμού του περιεχομένου του ή τις εκλογικεύσεις που συνοδεύουν την επίκληση ασύμμετρης απειλής ανάλογα με τις πολιτικές ανάγκες κάθε κυβέρνησης ή κράτους (για παράδειγμα: τις αιτιολογήσεις των ΗΠΑ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ή την διεύρυνση του όρου στο πλαίσιο της ΕΕ και της Ατλαντικής Συμμαχίας).
Όσον αφορά τους επίκαιρους εμπρησμούς, πριν μια περίπου δεκαετία και στις μέρες μας, οι οποίοι προκάλεσαν αβάστακτες ανθρώπινες, περιβαλλοντολογικές και οικονομικές καταστροφές, η έκταση, η πυκνότητα, ο συγχρονισμός στην εκδήλωσή τους και η σχέση τους με ζωτικά οικονομικά, ενεργειακά και πολιτισμικά αγαθά, προκαλούν εύλογους λογικούς συνειρμούς και απορίες. Είναι ευθύνη της κάθε κυβέρνησης και των κρατικών φορέων να δίνουν έγκυρες απαντήσεις.
Αναμφίβολα, βέβαια, στον αχανή και αόρατο κόσμο των μη κρατικών δρώντων και των συχνά διαπλεκομένων με αυτούς υπηρεσιών διαφόρων κρατών είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν οι δράστες. Είναι ακόμη πιο δύσκολο να προσδιοριστούν οι αναλογίες μεταξύ «εγχώριων» ασύμμετρων δρώντων και διεθνικών δρώντων ή ατόμων που υπηρετούν ξένα κράτη.
Τα πιο πάνω συνηγορούν με όσους από καιρό υποστηρίζουν ότι στον σύγχρονο κόσμο μια κοινωνία απαιτείται να διαθέτει ισχυρό και πολύ καλά επιτελικά οργανωμένο κράτος. Στο πολύ καλά οργανωμένο κράτος συμπεριλαμβάνονται, ασφαλώς, και ισχυρές μυστικές υπηρεσίες. Βασικά χωρίς ισχυρές μυστικές υπηρεσίες (που δεν εξαρτώνται ή διαβρώνονται από ξένες δυνάμεις!) δεν μπορεί να υπάρξει εθνική στρατηγική. Πάνω από τις μυστικές υπηρεσίες, ασφαλώς, είναι επιτελικά οργανωμένοι κρατικοί θεσμοί και η πολιτική εξουσία που υποχρέωση έχει να εκπληρώνει τα εθνικά συμφέροντα και τις προϋποθέσεις εθνικής ασφάλειας.
Όσον αφορά το Ισραήλ, για παράδειγμα, ένας σημαντικός παράγοντας της στρατηγικής του ευρωστίας είναι οι μυστικές του υπηρεσίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρτ Νίξον έγραψε ότι μπροστά στην Μοσσάντ η CIA είναι περίπου παιδική χαρά, και αυτό για να υπογραμμίζει τους παράγοντες της Ισραηλινής στρατηγικής στα πεδία της εθνικής ασφάλειας.
Το τι συμβαίνει στην Ελλάδα ο καθείς μπορεί να το δει και ερμηνεύει πολλές συμφορές. Δεν είναι μυστικό ότι την εξάρτηση των μυστικών μας υπηρεσιών – και όχι μόνο αυτών των κρατικών υπηρεσιών – από ξένες δυνάμεις στο παρελθόν, ιδιαίτερα μετά τον εμφύλιο, διαδέχθηκε ο μεταπολιτευτικός κατήφορος που οδήγησε στο πελατειακό κράτος και την κρατική αποδιοργάνωση.
Ακόμη και από πολύ υπεύθυνα χείλη πριν από δύο περίπου δεκαετίες ακούγαμε ότι σ’ ένα «σύγχρονο κράτος» στον «σύγχρονο κόσμο όπου η κρατική κυριαρχία είναι ξεπερασμένη» οι μυστικές υπηρεσίες είναι περίπου είδος πολυτελείας και εργαλείο απαρχαιωμένων αντιλήψεων. Συναφώς, όταν οι Τουρκικές υπηρεσίες απήγαγαν τον Οτσαλάν, το τι ειπώθηκε για τα ζητήματα αυτά από τα πιο επίσημα χείλη ερμηνεύει πολλά μεταγενέστερα προβλήματα της Ελλάδας.
Παναγιώτης ΉφαιστοςΟμ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
https://www.huffingtonpost.gr/entry/asemmetres-apeiles-perkayies-kai-ochi-mono_gr_5b56fb24e4b0fd5c73c89955?utm_hp_ref=gr-homepage
