Βασίλης Ασημακόπουλος
Το αντιστασιακό φαινόμενο αναπτύχθηκε με δύο βασικές μορφές στις κατεχόμενες από τις δυνάμεις του Άξονα, χώρες της Ευρώπης.
Η μία είχε τη μορφή ολιγομελών-κλειστών ομάδων, σαμποτέρ κυρίως, τα στελέχη των οποίων προέρχονταν συνήθως από τους διαλυμένους στρατούς και προσανατολίζονταν πολιτικά προς την Αγγλία.
Η άλλη μορφή, ήταν μαζικά λαϊκά κινήματα στις πόλεις και την ύπαιθρο, που συγκροτούσαν ένοπλα στρατιωτικά τμήματα, εθνικο-απελευθερωτικούς στρατούς και προσανατολίζονταν κυρίως προς την Σοβιετική Ένωση.
Ο διεθνοπολιτικός προσανατολισμός σε αμφότερες τις μορφές, δεν ήταν αφετηριακός, μολονότι υπήρχαν διαθέσεις και τάσεις ή και ρητά εκπεφρασμένες κατευθύνσεις σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά προϊόν σε σημαντικό βαθμό της δυναμικής των γεωπολιτικών πραγμάτων και της αντίστοιχης πόλωσης. Αυτό συνέβη όταν είχε γίνει πλέον φανερή η έκβαση του πολέμου και διαμορφώνονταν τα ανταγωνιστικά σχέδια και επιδιώξεις των τριών μεγάλων δυνάμεων της αντιφασιστικής συμμαχίας.
Για τις ΗΠΑ, ήταν το άνοιγμα των αγορών και η απελευθέρωση της κίνησης του παγκόσμιου εμπορίου που ευνοούσε τη δυναμική του αμερικανικού καπιταλισμού. Για τη Σοβιετική Ένωση προτεραιότητα είχε η επέκταση της ζώνης ασφαλείας ως σφαίρα επιρροής επί των όμορων χωρών της σοβιετικής επικράτειας. Για την Αγγλία σημασία είχε η αποκατάσταση της αποικιακής-ιμπεριαλιστικής της δύναμης, για αυτό και διεκδίκησε τον ελληνικό χώρο πολύ πιο αποφασιστικά από την ΕΣΣΔ στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Στάλιν-Τσώρτσιλ (Οκτώβριος 1944).
Στη Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα, την Γαλλία, την Ιταλία και σε άλλες χώρες, οι μαζικές αντιστασιακές οργανώσεις που ηγεμονεύονταν από την αριστερά και ειδικότερα την κομμουνιστική-τριτοδιεθνιστική εκδοχή της (μολονότι τυπικά η Τρίτη Διεθνής αυτοδιαλύθηκε το 1943 ως μια ένδειξη θετικής χειρονομίας από πλευράς του Στάλιν προς τους Δυτικούς στο πλαίσιο της αντιφασιστικής συμμαχίας), συγκρότησαν Πολιτικές Επιτροπές Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), δηλαδή μορφές πολιτικής κυβέρνησης.
Παλλαϊκός χαρακτήρας της Αντίστασης
Η εξέλιξη αυτή αποτελούσε σαφή ένδειξη ακριβώς του μαζικού παλλαϊκού χαρακτήρα των δυνάμεων της Αντίστασης, αλλά και της ισχύος της, αποτελώντας μια νέα μορφή εξουσίας και μάλιστα γειωμένης στη χώρα, η οποία εξ αντικειμένου βρέθηκε σε αντιπαράθεση με τις εξόριστες κυβερνήσεις που ήταν οργανικά συνδεδεμένες με το Λονδίνο.
Ένα γνωστό στιγμιότυπο από συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ στο Δημοτικό Σχολείο στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας (πηγή: Φωτογραφικό αρχείο Σπύρου Μελετζή).
Ειδικότερα στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα, υπήρχε και τμήμα της κατεχόμενης χώρας, που ήταν απελευθερωμένο και οι αντίστοιχες ΠΕΕΑ ασκούσαν εθνική και λαϊκή κυριαρχία στο εδαφικό εκείνο τμήμα που είχε απελευθερωθεί, όπου βρισκόταν και η έδρα των κυβερνήσεών τους. Η πραγματικότητα αυτή υποχρέωνε τον διεθνή παράγοντα να απευθύνεται στις ΠΕΕΑ ως βασικούς συνομιλητές για την επόμενη μέρα, προσπαθώντας ταυτόχρονα να ελέγξει ή και να εγκλωβίσει τη δυναμική τους.
Η ελληνική ΠΕΕΑ συγκροτήθηκε στις 10 Μαρτίου 1944, ενώ η γιουγκοσλαβική στα τέλη Νοεμβρίου 1943, την περίοδο της συνάντησης των τριών ηγετών της αντιφασιστικής συμμαχίας στην Τεχεράνη. Ακολούθησαν διαφορετικές κατευθύνσεις, ενώ δεν κατέστη εφικτή η συγκρότηση κοινού βαλκανικού στρατηγείου, λόγω των έντονων διαφωνιών στο Μακεδονικό. Η γιουγκοσλαβική ΠΕΕΑ αρνήθηκε να συνομιλήσει με τους Άγγλους.
Στην ελληνική ΠΕΕΑ, στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ειδικότερα στο ΚΚΕ, παρατηρούνται έντονες αμφιταλαντεύσεις ως προς τη σχέση με τον αγγλικό παράγοντα και τις αστικές δυνάμεις. Αυτό οφειλόταν αφενός στην απρόσωπη δυναμική των συγκρούσεων και στην εξέλιξη της πραγματικότητας, αφετέρου στην πολιτική γραμμή που είχε χαραχθεί μετά την απόφαση-τομή της 6ης Ολομέλειας της Κ.Ε. (1934), όταν αντικαταστάθηκε μεν το σχήμα της ιμπεριαλιστικής Ελλάδας με εκείνο της εξαρτημένης, αλλά επικράτησε η γραμμική θεωρία των σταδίων και ειδικότερα του αστικοδημοκρατικού σταδίου της επανάστασης, το οποίο στην πολιτική πρακτική σήμαινε την αναζήτηση εκπροσώπων μιας «εθνικής αστικής τάξης».
Πολυγλωσσία στο ΚΚΕ
Τα ανωτέρω στοιχεία αποτυπώνουν κατά τη γνώμη μας μια πάλη γραμμών εντός του ΚΚΕ – που όλες χαρακτηρίζονται από κομματικότητα – η οποία δείχνει να μορφοποιείται στις ακόλουθες κατευθύνσεις :
- Την εθνικο-ανεξαρτησιακή τάση, που αποτελεί τη δυναμική έκφραση του εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα και προσωποποιείται στην κίνηση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη.
- Τη διαπραγματευτική-συμφιλιωτική τάση με τις αστικές δυνάμεις, που εκπροσωπεί ο Γιώργης Σιάντος, μεσοπολεμικό συνδικαλιστικό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, ήδη πριν την επιβολή-διορισμό της ζαχαριαδικής ηγεσίας το 1931 από την Κομμουνιστική Διεθνή.
- Τον κομματικό μηχανισμό-φιλοσοβιετική κατά προτεραιότητα τάση, που εκπροσωπεί το ηγετικό στέλεχος, μέλος του Πολιτικού Γραφείου και οργανωτικός γραμματέας, Γιάννης Ιωαννίδης.
Άρης Βελουχιώτης και δεξιά ο Στέφανος Σαράφης. Ο Βελουχιώτης, δικαιολογημένα, ήταν εξαιρετικά καχύποπτος στις ξένες αποστολές στην Ελλάδα
Τελικά η ΠΕΕΑ, το ΕΑΜ, θα οριστικοποιήσει την συμμετοχή του στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Γ. Παπανδρέου (Μέση Ανατολή), μόλις τον Αύγουστο 1944 και ενώ είχε ήδη συμμετάσχει στο Συνέδριο του Λιβάνου (Μάιος 1944).
Η ΠΕΕΑ, έκφραση της δυναμικής και του μαζικού παλλαϊκού χαρακτήρα της αντίστασης του ελληνικού λαού, άσκησε κυριαρχία στον χώρο της Ελεύθερης Ελλάδας, συγκρότησε Εθνικό Συμβούλιο μέσα από εκλογές στην κατεχόμενη Ελλάδα (Απρίλιος 1944). Σε εκείνες τις εκλογές ψήφισαν για πρώτη φορά γυναίκες ενώ παρήχθη νομοθετικό έργο, συγκροτήθηκαν κώδικες τοπικής αυτοδιοίκησης και λαϊκής δικαιοσύνης, εκδόθηκε νόμισμα, ασκήθηκαν πολιτικές στους τομείς της παιδείας, της υγείας, του αγροτικού χώρου κλπ.
Πρωταγωνιστής το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ
Οι πολιτικές δυνάμεις που τη συγκρότησαν ήταν κατά βάση οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, δηλαδή το ΚΚΕ και οργανώσεις που προέρχονταν από την αριστερή πτέρυγα του βενιζελισμού ή ανεξάρτητοι σοσιαλιστές. Πρόεδρος αρχικά της ΠΕΕΑ ήταν ο Ευρυπίδης Μπακιρτζής, βενιζελικός αξιωματικός, απότακτος του Κινήματος του 1935.
Συμμετείχε στην αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ και στη συνέχεια μαζί με τον Στέφανο Σαράφη, επίσης απότακτο του ’35, θα ενταχθεί στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ακολούθως, Πρόεδρος της ΠΕΕΑ έγινε ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Αλέξανδρος Σβώλος, επίσης προερχόμενος από την αριστερή (σοσιαλιστική) πτέρυγα του βενιζελισμού.
Ο Δημήτρης Γληνός, ο συντάκτης του «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» και κορυφαίος εκπαιδευτικός, έχοντας ήδη διανύσει την πορεία από την αριστερή πτέρυγα του βενιζελισμού στο ΚΚΕ, δεν θα προλάβει να αναλάβει κεντρική θέση στην ΠΕΕΑ, καθώς θα πεθάνει τον Δεκέμβριο 1943. Αλέξανδρος Σβώλος
Η ΠΕΕΑ αποτέλεσε τη θεσμική και υλική αποτύπωση του μαζικού χαρακτήρα της Εθνικής Αντίστασης, τα όνειρα και τις προσδοκίες ενός μεγάλου τμήματος, της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, για ένα καλύτερο και δικαιότερο κόσμο, για «ελεύθερη πατρίδα και πανανθρώπινη λευτεριά». Όνειρα και προσδοκίες που δολοφονήθηκαν από τον ολέθριο Εμφύλιο Πόλεμο, τον οποίο τμήμα των αστικών δυνάμεων, ο θρόνος και ο διεθνής παράγοντας μεθόδευσαν και η ηγεσία του ΚΚΕ αποδέχθηκε.
Ποιοι προκάλεσαν τον Εμφύλιο
Γιατί τον ελληνικό εμφύλιο, δεν τον προκάλεσαν πρωτογενώς ή αποκλειστικά οι εγχώριες κοινωνικές αντιθέσεις όπως θεωρεί μια μερίδα της αριστερής ιστοριογραφίας την τελευταία 20ετία θεωρεί, υποτιμώντας τον ρόλο του διεθνούς παράγοντα. Χαρακτηριστική εκδοχή αυτής της ανάγνωσης του Εμφυλίου Πολέμου, είναι το πολύ ενδιαφέρον κείμενο του σπουδαίου ιστορικού Φίλιππου Ηλιού, Η πορεία προς τον Εμφύλιο : Από την ένοπλη εμπλοκή στην ένοπλη ρήξη, στο συλλογικό τόμο Ο Εμφύλιος Πόλεμος (Θεμέλιο, 2003).
Αντίστοιχη τάση υποβάθμισης της ΕΑΜικής εμπειρίας, αλλά και της διάστασης του «εθνικού» στο Δ.Σ.Ε., υπάρχει και στις πρόσφατες ιστορικές αναγνώσεις του ΚΚΕ (Α. Βήλου-Κ. Ελευθερίου, Η «κομματική ιστορία» ως μέρος της κομματικής στρατηγικής : Χρήσεις του «Εμφυλίου» στον πολιτικό και ιστορικό λόγο του ΚΚΕ 1991-2017, περιοδικό Τετράδια τχ 70-71/2018).
Η δυναμική των συγκρούσεων, που ήταν κοινωνικά και πολιτικά οξυμένες λόγω της εμπειρίας της Κατοχής και της Αντίστασης, όπου τέθηκε το ζήτημα της εξουσίας, όπως αποτυπώθηκε και με τη συγκρότηση της Κυβέρνησης του Βουνού, έλαβε τον ένοπλο χαρακτήρα της εμφύλιας σύγκρουσης λόγω της διεθνοπολιτικής αντιπαράθεσης, όπως εσωτερικεύθηκε από τις εγχώριες πολιτικές δυνάμεις και τις σχέσεις εξάρτησης που είχαν οι τελευταίες με τους διεθνείς παράγοντες στους οποίους αναφέρονταν ή ήταν προσανατολισμένες.
Αντίθετα, τέτοιες εμφύλιες συγκρούσεις δεν συνέβησαν στις περιπτώσεις της Ιταλίας και της Γαλλίας, λόγω διαφορετικών επιλογών, αλλά και ορίων αυτονομίας που είχαν τόσο οι αστικές δυνάμεις, όσο και οι ηγεσίες των Κομμουνιστικών Κομμάτων των συγκεκριμένων χωρών. Για την ελληνική περίπτωση το τραγούδι Το Όνειρο του Μίκη Θεοδωράκη, αποτυπώνει τη δυναμική της εμφύλιας σύγκρουσης.
Η Έδρα του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ, ήταν το Δημοτικό Σχολείο στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Από τη δεκαετία του ’80, ο χώρος αυτός λειτουργεί ως μουσείο, αντανακλώντας τη συλλογική μνήμη, ως πλατιά κοινωνική συνείδηση του πρωτο-μεταπολιτευτικού παρόντος, της Αλλαγής τότε.
Η εθνική λαϊκή ενότητα, όχι ως φαντασιακή κατασκευή, ως ψευδής συνείδηση που συγκαλύπτει τις ταξικές αντιθέσεις όπως θεωρεί μια ριζοσπαστικοφανής ανάλυση, αλλά ο ταξικά-σχεσιακά προσδιορισμένος λαός-έθνος, με την ιδιαίτερη ιστορικότητά του ως συγκεκριμένη μορφή υλικής ύπαρξης και πνευματικής κατάστασης, ως δημοκρατική κοινότητα του κοινού καλού.
:
πηγήhttps://slpress.gr/idees/odoiporiko-stin-kyvernisi-toy-voynoy-75-chronia-meta/