Του Szymon Kardaś
Το 2022, η Ρωσία, για πρώτη φορά στην ιστορία, αποφάσισε να μειώσει δραστικά τις προμήθειες φυσικού αερίου σε πελάτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στόχος της ήταν να επιδεινώσει την υπάρχουσα ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη και να ωθήσει τις ευρωπαϊκές χώρες να μειώσουν την πολιτική, στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη που παρείχαν στην Ουκρανία. Παραδόξως, ωστόσο, η εργαλειοποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου από τη Μόσχα είχε, προς το παρόν, τις πιο σημαντικές επιπτώσεις στην ίδια τη Ρωσία.
Το κρίσιμο είναι ότι η Ρωσία έχει χάσει τη θέση της ως κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου στην ΕΕ. Οι εξαγωγές φυσικού αερίου της μέσω αγωγών προς τους πελάτες της ΕΕ μειώθηκαν από σχεδόν 146 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) το 2021 σε μεταξύ 61 και 62 bcm το 2022. Το ρωσικό αέριο συνεχίζει να ρέει στην Ευρώπη μέσω αγωγών που διέρχονται από την Ουκρανία (βάσει συμφωνιών διαμετακόμισης που ίσχυαν μέχρι το τέλος του 2024) και μέσω Τουρκίας μέσω του αγωγού TurkStream, αλλά σε όλο και μικρότερες ποσότητες. Τους πρώτους πέντε μήνες του 2023, οι εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών λειτουργίας ανήλθαν σε μόλις 10 bcm, σε σύγκριση με 62 και 42 bcm αντίστοιχα για την ίδια περίοδο το 2021 και το 2022. Είναι πολύ απίθανο η Μόσχα και το Κίεβο να επεκτείνουν τη συμφωνία για τον αγωγό που διέρχεται από την Ουκρανία μετά το 2024 – και η Ρωσία έχει επανειλημμένα απειλήσει να διακόψει τις προμήθειες ακόμη και πριν λήξει – που σημαίνει ότι οι ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου που φθάνουν στην ΕΕ μέσω αγωγού πιθανότατα θα μειωθούν ακόμη περισσότερο.
Η δραστική πτώση των προμηθειών στην Ευρώπη ανάγκασε την Gazprom να μειώσει την παραγωγή φυσικού αερίου κατά 20% σε ετήσια βάση το 2022. Και ενώ τα έσοδα από τις εξαγωγές ήταν ακόμα σχετικά υψηλά το 2022 λόγω των πολύ υψηλών τιμών του φυσικού αερίου στην Ευρώπη (ειδικά το πρώτο εξάμηνο του 2022), η μείωση των εξαγωγών προς την ΕΕ θα επιβαρύνει σοβαρά τα έσοδα της Gazprom το 2023.
Για να χειροτερέψουν τα πράγματα για τη Μόσχα, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν βρει νέους προμηθευτές, πράγμα που σημαίνει ότι η Gazprom ενδέχεται να μην ανακτήσει ποτέ το καθεστώς της ως ο κύριος προμηθευτής αερίου της ΕΕ. Μετά την εισβολή, τα κράτη μέλη της ΕΕ άρχισαν ή ενίσχυσαν τις προσπάθειες για διαφοροποίηση των πηγών φυσικού αερίου τους. Από τις 31 Μαρτίου 2023, οι συμφωνίες που σχετίζονται με την προμήθεια φυσικού αερίου από τρίτες χώρες αντιστοιχούσαν σε περισσότερες από τις μισές ενεργειακές συμφωνίες που είχαν συνάψει οι χώρες της ΕΕ από το ξέσπασμα του πολέμου. Σύμφωνα με την έρευνα του ECFR, οι 56 από τις 110 ενεργειακές συμφωνίες που είχαν υπογράψει μέχρι τότε αφορούσαν το φυσικό αέριο.
Ορισμένες από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αγορές της Ρωσίας πραγματοποίησαν ριζικές αλλαγές στην πολιτική τους για το φυσικό αέριο, κάτι που θα οδηγήσει σε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες για τη Ρωσία μακροπρόθεσμα. Η Γερμανία, η οποία εισήγαγε το περισσότερο ρωσικό αέριο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, τώρα δεν εισάγει καθόλου ρωσικό αέριο μέσω αγωγών. Επιπλέον, οι γερμανικές αρχές αποφάσισαν να κατασκευάσουν αρκετούς τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και να ενισχύσουν τη συνεργασία φυσικού αερίου με τη Νορβηγία, η οποία έγινε ο κύριος προμηθευτής αερίου της Γερμανίας το 2022. Η γερμανική εταιρεία SEFE υπέγραψε επίσης 20ετές συμβόλαιο με την αμερικανική εταιρεία Venture Global LNG τον Ιούνιο του 2023 για την προμήθεια φυσικού αερίου από τις Ηνωμένες Πολιτείες στη Γερμανία. Η Ρωσία έχει επίσης χάσει τη δεσπόζουσα θέση της στην ιταλική αγορά – τη δεύτερη πιο σημαντική αγορά της μετά τη Γερμανία. Από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, η Ιταλία έχει υπογράψει τις περισσότερες συμφωνίες συνεργασίας για το φυσικό αέριο με τρίτες χώρες εταίρους από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Επιπλέον, η Gazprom έχει χάσει μάλλον ανεπανόρθωτα την πολωνική αγορά. Ομολογουμένως, η Πολωνία αποφάσισε να εγκαταλείψει το ρωσικό φυσικό αέριο το 2019, χρόνια πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά αυτή η απόφαση αμφισβητήθηκε δημόσια από ορισμένους ενεργειακούς αναλυτές. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία εδραίωσε τη θέση της κυβέρνησης και είναι πλέον απίθανο να αναθεωρήσει την προσέγγισή της στο άμεσο μέλλον.
Η απώλεια της ευρωπαϊκής αγοράς αναγκάζει τη Ρωσία να αναζητήσει νέες αγορές, αλλά η εύρεση μιας γρήγορης και εξίσου ελκυστικής από οικονομική άποψη εναλλακτικής λύσης στην Ευρώπη φαίνεται προς το παρόν μη ρεαλιστική. Επί του παρόντος, η Gazprom δεν είναι σε θέση να ανακατευθύνει το φυσικό αέριο που εξορύσσεται από τα κοιτάσματα της δυτικής Σιβηρίας και αυτά στη χερσόνησο Γιαμάλ σε χώρες εκτός Ευρώπης και στην Τουρκία. Δεν υπάρχουν διασυνδέσεις φυσικού αερίου που θα της επέτρεπαν να εξάγει αυτούς τους όγκους σε ασιατικές αγορές όπως η Κίνα. Ο μόνος υφιστάμενος αγωγός μέσω του οποίου η Gazprom μπορεί να εξάγει φυσικό αέριο στην Κίνα είναι ο αγωγός που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2019, Power of Siberia, ο οποίος δεν είναι συνδεδεμένος με το δίκτυο φυσικού αερίου στη δυτική Ρωσία.
Η Gazprom σχεδιάζει να κατασκευάσει έναν νέο αγωγό εξαγωγής φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω της Μογγολίας προς την Κίνα - Power of Siberia 2 - που θα επιτρέπει την εξαγωγή 30 bcm φυσικού αερίου ετησίως από κοιτάσματα της δυτικής Σιβηρίας. Ωστόσο, παρά τις προκαταρκτικές συμφωνίες που επετεύχθησαν με τη Μογγολία και την Κίνα για το θέμα, δεν υπάρχουν ακόμη δεσμευτικές συμφωνίες, ούτε σύμβαση για την προμήθεια φυσικού αερίου στην Κίνα μέσω αυτής της διαδρομής. Η δεύτερη υπάρχουσα σύμβαση για τις προμήθειες φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Κίνα, που ολοκληρώθηκαν τον Φεβρουάριο του 2022, αφορά μικρούς όγκους (10 bcm ετησίως) φυσικού αερίου που εξορύσσεται από το νησί Σαχαλίνη. Ακόμα κι αν η Ρωσία και η Κίνα καταφέρουν να υλοποιήσουν νέα έργα φυσικού αερίου, οι ευρωπαϊκοί φορείς χάραξης πολιτικής δεν χρειάζεται να πανικοβληθούν. Εάν η Κίνα αύξανε τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, ενδέχεται να μειώσει τις αγορές της LNG από αλλού, παρέχοντας έτσι στους Ευρωπαίους πελάτες τη δυνατότητα να αυξήσουν τις αγορές LNG.
Τα σχέδια της Gazprom για την οικοδόμηση μιας λεγόμενης συμμαχίας για το φυσικό αέριο με το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν - μια πρόταση που υπέβαλε ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν τον Νοέμβριο του 2022 - έχουν επίσης μικρή σημασία. Αυτές οι χώρες έχουν τα δικά τους αποθέματα φυσικού αερίου, πράγμα που σημαίνει ότι οι εισαγωγές τους από τη Ρωσία πιθανότατα θα περιοριστούν σε μικρές ποσότητες. Αυτό επιβεβαιώνεται από μια διετή συμφωνία που υπογράφηκε τον Ιούνιο του 2023 μεταξύ της Gazprom και του υπουργείου Ενέργειας του Ουζμπεκιστάν για την προμήθεια μόλις 2,8 bcm ρωσικού φυσικού αερίου στο Ουζμπεκιστάν ετησίως. Ακόμα κι αν η Gazprom αύξησε την προσφορά μεταξύ 4 και 10 bcm κυβικά μέτρα ετησίως - κάτι που ορισμένοι Ρώσοι ειδικοί στον τομέα της ενέργειας θεωρούν πιθανό - τέτοιοι όγκοι είναι ασύγκριτοι με αυτούς που προμήθευε προηγουμένως στην Ευρώπη. Η Μόσχα συζητά επίσης να χρησιμοποιήσει το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν ως χώρες διέλευσης για τις εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου προς την Κίνα, αλλά οι προοπτικές για αυτό είναι θολές. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας συνδέονται με τη Ρωσία μέσω του δικτύου αγωγών φυσικού αερίου Κεντρικής Ασίας-Κέντρου, αλλά η υποδομή είναι πολύ παλιά και έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τις χώρες της περιοχής στη Ρωσία. Δεν είναι σαφές εάν θα ήταν τεχνικά βιώσιμο να χρησιμοποιηθεί ο αγωγός για αντίστροφες αποστολές από τη Ρωσία προς το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν, και πιθανώς περαιτέρω προς την Κίνα.
Η Ρωσία διατηρεί σημαντικές εξαγωγές LNG προς την ΕΕ – οι οποίες αυξήθηκαν από 16 bcm το 2021 σε 22 bcm το 2022 και έχουν αυξηθεί το πρώτο εξάμηνο του 2023 – αλλά είναι απίθανο να αυξηθούν σημαντικά. Η Ρωσία διαθέτει επί του παρόντος δύο τερματικούς σταθμούς εξαγωγής LNG μεγάλης κλίμακας που λειτουργούν με πλήρη δυναμικότητα, το Yamal LNG στη χερσόνησο Γιαμάλ και το Sakhalin-2 στην Άπω Ανατολή, και μικρούς τερματικούς σταθμούς εξαγωγής στη δυτική Ρωσία, το Cryogas-Vysotsk και το εργοστάσιο KS Portovaya, το οποίο ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2022. Αλλά το πιο πολλά υποσχόμενο έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη, το εργοστάσιο LNG 2 στην Αρκτική, φαίνεται να καθυστερεί. Η Novatek, ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου της Ρωσίας μετά την Gazprom, εγκαινίασε την πρώτη γραμμή παραγωγής του εργοστασίου τον Ιούλιο, αλλά δεν αναμένεται να φτάσει σε πλήρη παραγωγική ικανότητα μέχρι το επόμενο έτος. Ακόμη και όταν η πρώτη γραμμή λειτουργεί με πλήρη δυναμικότητα, το έργο προβλέπει δύο ακόμη γραμμές παραγωγής. Οι κυρώσεις της Δύσης μπορεί να είναι ο κύριος λόγος για τις καθυστερήσεις, καθώς η Ρωσία επί του παρόντος δεν διαθέτει δική της τεχνολογία για την κατασκευή εγκαταστάσεων LNG μεγάλης κλίμακας. Η Novatek ανακοίνωσε την ανάπτυξη της δικής της τεχνολογίας Arctic Mix, αλλά είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητά της σε αυτό το στάδιο.
Η απάντηση της Ευρώπης στον πόλεμο φυσικού αερίου της Μόσχας ήταν μέχρι στιγμής επιτυχής, προκαλώντας ανεπανόρθωτη ζημιά στο ρωσικό ενεργειακό εμπόριο. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα πρέπει να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για τη μόνιμη μείωση της εξάρτησής τους από τον ρωσικό εφοδιασμό φυσικού αερίου, σε συνεργασία με εναλλακτικούς προμηθευτές φυσικού αερίου και μείωση της συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να συνεχίσει τον κοινό μηχανισμό αγοράς φυσικού αερίου για να βοηθήσει σε αυτό. Οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει επίσης να διατηρήσουν, να σφραγίσουν, ακόμη και να ενισχύσουν τις κυρώσεις ενεργειακής τεχνολογίας κατά της Ρωσίας, περιορίζοντας ή τουλάχιστον παρεμποδίζοντας τα έργα LNG στη Ρωσία. Τέλος, θα πρέπει να ακολουθήσουν τις προτάσεις που περιλαμβάνονται στο σχέδιο συμπερασμάτων της πρόσφατης συνόδου κορυφής της G7 για την επιβολή κυρώσεων σε ενδεχόμενες εισαγωγές φυσικού αερίου μέσω των αγωγών Yamal-Europe και Nord Stream 1 που τέθηκαν εκτός λειτουργίας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
πηγή:https://www.capital.gr/cfr-org/3730592/autogkol-pos-apetuxe-o-polemos-tou-fusikou-aeriou-tis-rosias/