«Το στοίχημα της σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο»
Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί ένα πεδίο στο οποίο αναπτύσσεται ένα σύνθετο δίκτυο διμερών και πολυμερών περιφερειακών σχέσεων. Μολονότι, διαχρονικά, κύριο μέλημα και αίτημα περιφερειακών και εξωτερικών δρώντων είναι η σταθερότητα και η διαμόρφωση συνθηκών περιφερειακής ασφάλειας, η ικανοποίησή του προσκρούει σε ποικίλες προκλήσεις.
Για την Ελλάδα, στον πυρήνα των προκλήσεων που συνδέονται με τη θέση της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται η εκ μέρους της Τουρκίας συστηματική πολιτική αμφισβητήσεων και διεκδικήσεων εις βάρος της εδαφικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας. Η πολιτική αυτή διακρίνεται πλέον από έντονη ποιοτική διαφοροποίηση.
Βρισκόμαστε απέναντι στην προϊούσα κλιμάκωση μίας πρωτοφανούς αναθεωρητικής ρητορικής, απέναντι σε μία διαρκή μεθόδευση για την αντιστροφή της πραγματικότητας εκ μέρους της Τουρκίας. Ανάμεσα σε αυτές, η συνομολόγηση από την Τουρκία παράνομων και ανυπόστατων συμφωνιών, όπως τα δύο «Μνημόνια» με τη Λιβύη, που περιπλέκουν μία ούτως ή άλλως σύνθετη κατάσταση.
Σημαντική πτυχή της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης αποτελεί το Κυπριακό ζήτημα. Οι πρόσφατες προσπάθειες της Τουρκίας για την αναβάθμιση του ψευδοκράτους διεθνώς συνιστούν μία ποιοτική διαφοροποίηση του ζητήματος. Για την ελληνική εξωτερική πολιτική, η επίλυση του Κυπριακού αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Στηρίζουμε την επίτευξη δίκαιης και βιώσιμης λύσης, βασισμένης στα Ψηφίσματα του ΣΑ του ΟΗΕ, συμβατής με το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο, μίας λύσης για τη δημιουργία δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας.
Μία ακόμη διάσταση των προκλήσεων αφορά στις αυξημένες προσφυγικές ροές. Επιπλέον, στο προσκήνιο βρίσκεται το ζήτημα της αξιοποίησης των φυσικών πόρων της περιοχής της ΝΑ Μεσογείου και η αναβάθμισή της σε ενεργειακό κόμβο κατά τρόπο συμβατό με ζητήματα συλλογικής ασφάλειας και επωφελή για τα οικονομικά συμφέροντα όλων των ενδιαφερόμενων πλευρών. Βεβαίως, θα πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερη πρόνοια για περιοχές στις οποίες υπάρχουν επαπειλούμενα οικοσυστήματα ή εξαιρετικού φυσικού κάλους στη Μεσόγειο, όπως π.χ. οι Κυκλάδες στο Αιγαίο, με ανεκτίμητη πολιτισμική αξία, αλλά και σημαντικό οικονομικό αποτύπωμα λόγω του τουρισμού.
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) περιέχει ειδικές προβλέψεις για την προστασία του περιβάλλοντος στην ανοιχτή θάλασσα, η οποία αποτελεί κοινό αγαθό όλων μας. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα έχει αναλάβει τη διοργάνωση, το 2024, της Διεθνούς Διάσκεψης «Our Ocean Conference». Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία ξεκίνησε το 2014 από τον τότε Αμερικανό Υπουργό Εξωτερικών και νυν Ειδικό Απεσταλμένο του Προέδρου των ΗΠΑ για το Κλίμα, John Kerry.
Σημαντικές προκλήσεις συνδέονται με τις προσπάθειες για την επίλυση του Παλαιστινιακού ζητήματος στο ευμετάβλητο πλαίσιο της Μέσης Ανατολής. Οι εξελίξεις αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα μετά από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τις εξελίξεις στο Ιράν, τη διαφαινόμενη προσπάθεια της Τουρκίας να προσεγγίσει το Ισραήλ και την Αίγυπτο, τις πρόσφατες αεροπορικές επιδρομές της Τουρκίας στη βόρεια Συρία και το Ιράκ, σε συνδυασμό με την απειλή για χερσαίες επιθέσεις.
Είναι, λοιπόν, τα βαθιά νερά της Ανατολικής Μεσογείου τόσο ταραγμένα; Υφίστανται όμως εξελίξεις που θεωρώ ότι επιτρέπουν περιθώρια αισιοδοξίας και ελπίδας καθώς δεν είναι λίγοι αυτοί οι οποίοι συμμερίζονται την άποψη ότι η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να γίνει πεδίο συνεργασίας και συνεννόησης.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ και η Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου δικαίως μπορούν να φέρουν τον χαρακτηρισμό «ιστορικές». Ειδικά δε η δεύτερη περίπτωση επιλύει ένα μακροχρόνιο ζήτημα, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Ένα ακόμη ιδανικό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες μπορούν να επιλύουν τις διαφορές τους ειρηνικά, μέσω διαλόγου, με βάση το Διεθνές Δίκαιο είναι η Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, την οποία είχα την τιμή να υπογράψω με τον Αιγύπτιο ομόλογό μου, Sameh Shoukry. Η σημασία της έγκειται όχι μόνο στον χαρακτήρα της, ως υποδείγματος, αλλά και στη δυνατότητα δημιουργίας ενεργειακών διασυνδέσεων ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική, με στόχο τη διασφάλιση ενεργειακής αυτάρκειας.
Εξίσου σημαντική είναι και η Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ με την Ιταλία, η υπογραφή της οποίας, το 2020, επιβεβαιώνει την προσήλωσή μας στο Διεθνές Δίκαιο και στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, καθώς και τη βούλησή μας να συνεισφέρουμε στην περιφερειακή σταθερότητα. Επιπλέον, έχουμε κατ’ αρχήν συμφωνήσει με την Αλβανία για παραπομπή του ζητήματος οριοθέτησης ΑΟΖ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Το 2022 η διεθνής κοινότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με μία μέχρι πρότινος αδιανόητη για τον 21ο αιώνα πραγματικότητα: τον πόλεμο σε ευρωπαϊκό έδαφος. Οι επιπτώσεις της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία στην Ανατολική Μεσόγειο, επιδρούν στους συσχετισμούς δυνάμεων που αναπτύσσονται στην περιοχή και μπορούν να ανατρέψουν εύθραυστες ισορροπίες.
Μολονότι, η παρουσία της Τουρκίας στο σύστημα ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου δεν μπορεί να αγνοηθεί, υπάρχουν ζητήματα που άπτονται του πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας μας και, ως εκ τούτου, δεν επιδέχονται συζήτηση. Αποδοκιμάζουμε τη λογική σύμφωνα με την οποία η άσκηση πολιτικής με την απειλή χρήσης βίας, με την απειλή πολέμου, μπορεί να συνιστά ισχυρό διαπραγματευτικό επιχείρημα.
Απορρίπτουμε διαρρήδην το ότι η ρητορική προκλήσεων και η διατύπωση ακραία αναθεωρητικών θέσεων μπορεί να αποτελεί εφαλτήριο για την ικανοποίηση οιασδήποτε γεωστρατηγικής φιλοδοξίας, η οποία αφίσταται κάθε έννοιας σεβασμού προς το Διεθνές Δίκαιο.
Η Ελλάδα, χώρα της ΕΕ με κεντρικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο, έχει δεσμευθεί να προάγει ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον, πάντα με γνώμονα το Διεθνές Δίκαιο. Κρίσιμο διακύβευμα για την ελληνική εξωτερική πολιτική είναι να αναδειχθεί ότι η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι κυρίως θάλασσα διαφορών και αντιπαραθέσεων. Πρωτίστως, είναι θάλασσα ειρήνης, συνύπαρξης και συνεργασίας. Πυξίδα στην πλοήγησή μας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η επίγνωση της ανάγκης για υπέρβαση διαχωριστικών γραμμών και για προσήλωση στην αρμονική συνύπαρξη και την εποικοδομητική συνεργασία.
Η Μεσόγειος πρέπει να αποτελεί γέφυρα συνεργασίας και αλληλοκατανόησης μεταξύ Ευρώπης, αραβικού κόσμου και Αφρικής.