Παρέμβαση του Υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Δένδια, στο 26ο Συνέδριο του Economist και στο πάνελ "Effective Diplomacy in unstable times: the European Strategy for Peace and Stability"
Αγαπητέ Κύριε Πρέσβη,
Κυρίες και Κύριοι,
Είναι πάντα για μένα πάρα πολύ μεγάλη χαρά να συμμετέχω σε ένα συνέδριο του Economist. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι πρωτοδιάβασα τον Economist όταν ήμουν 18 χρονών, και διατηρώ από τότε όλα τα φύλλα του. Ένας σύντροφος σκέψεων, μία πάντοτε ενδιαφέρουσα ανάλυση. Μπορεί να συμφωνείς, μπορεί να διαφωνείς, αλλά η ανάγνωσή του έχει πάντα κάτι να σου προσφέρει.
Σήμερα, όμως, μας καλεί ο Economist να απαντήσουμε, αγαπητέ μου Daniel, σε μία δύσκολη, ενδιαφέρουσα εξίσωση για την περιοχή μας. Πώς μπορεί να ασκηθεί μία αποτελεσματική διπλωματία σε ένα τελείως ασταθές περιβάλλον. Γιατί, ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί σημείο καμπής για την Ευρωπαϊκή ασφάλεια. Όσα θεωρούσαμε δεδομένα, έχουν ανατραπεί. Βασικές αρχές του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου γίγνεσθαι, ο σεβασμός στην εδαφική ακεραιότητα, στην εθνική κυριαρχία, στους θεμελιώδεις κανόνες του Διεθνούς Δικαίου. Όλα αυτά πια έχουν πάψει να είναι δεδομένα στην Ευρώπη.
Ποια είναι η απάντηση μας; Νομίζω ότι έχουμε μία απάντηση, όσο και αν η πραγματικότητα είναι γκρίζα. Η απάντηση μας είναι η διαφύλαξη και η προώθηση μιας διεθνούς κοινότητας κανόνων. Η αμφισβήτηση αυτών των κανόνων αποτέλεσε για πολλές χώρες της Δύσης μία οδυνηρή αιφνίδια αφύπνιση.
Πρέπει να πω, εδώ, ότι για την Κύπρο και την Ελλάδα, δεν είναι καινοφανής αυτή η αφύπνιση. Εμείς μάθαμε να ζούμε πολλά χρόνια, τουλάχιστον από το 1974, η Ελλάδα και η Κύπρος, με την αμφισβήτηση αυτών των κανόνων. Μάθαμε να ζούμε με μία υπαρξιακή απειλή. Είμαστε η μόνη χώρα εμείς, η Ελληνική Δημοκρατία, στον πλανήτη Γη που ζούμε υπό μία διαρκή, διατυπωθείσα απειλή πολέμου. Και, πρόσφατα, είμαστε μάρτυρες μίας έξαρσης, μίας επιθετικής ρητορικής και μίας αύξησης προκλήσεων και στο πεδίο.
Και πρέπει να πω ότι μέχρι πρόσφατα ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της Διεθνούς Κοινότητας θεωρούσε αυτή την αμφισβήτηση των κανόνων και της νομιμότητας στην περιοχή μας σαν ένα λίγο περιφερειακό, ίσως καμιά φορά, αδιάφορο πρόβλημα.
Τώρα όμως, το σύνολο της Διεθνούς Κοινότητας βιώνει την αναβίωση του αναθεωρητισμού και ως θεωρία, αλλά και πολύ χειρότερα, ως πρακτική. Είτε με έναν νέο-τσαρικό ή νέο-οθωμανικό μανδύα.
Αλλά, θέλω να πω ότι τα μέσα που χρησιμοποιούν οι χώρες που μετέρχονται τον αναθεωρητισμό έχουν πολλά κοινά στοιχεία:
● την απειλή χρήσης βίας, την ίδια τη χρήση βίας, την κατοχή ξένων εδαφών.
● τις υβριδικές επιθέσεις, με έμφαση στην προπαγάνδα, με έμφαση στην παραπληροφόρηση, τα γνωστά fake news.
● Και πιο πρόσφατα, το καινούριο εργαλείο, η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, του πόθου του ανθρώπου για μια καλύτερη ζωή.
Και όπως είπαμε και πριν, το ζητούμενο είναι ποια είναι η απάντησή μας, ποια είναι η απάντηση των κοινωνιών μας σε αυτές τις προκλήσεις. Και ειλικρινά σας λέω, όσο και αν φαίνεται πολύπλοκο και δυσθεώρητο για την ήπειρό μας, εμείς θεωρούμε ότι η απάντηση συνοψίζεται σε τρεις βασικές λέξεις για την Ευρώπη: Εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης.
Πολλοί έχουν κατακρίνει, επικρίνει, αμφισβητήσει το Ευρωπαϊκό εγχείρημα. Όμως επιτρέψτε μου να σας πω κάτι που λέω πια πολύ συχνά: το Ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι πάρα πολύ νέο. Με αυτή του τη μορφή έχει μια ηλικία μόλις 70 ετών. Και στην πραγματικότητα είναι σαν τις μονοθεϊστικές θρησκείες, με την εξαίρεση του Ισλάμ, χρειάζονται εκατονταετίες για να ριζώσουν. Το Ευρωπαϊκό εγχείρημα αναπτύσσεται ακόμα, για να μην πω, είναι ακόμα σε αρχικές φάσεις. Και πρέπει να αναπτυχθεί μέσω της εμβάθυνσης και της διεύρυνσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ένωση αξιών και αρχών. Και, με πολλή υπερηφάνεια, λέω ότι είναι το πιο επιτυχημένο παράδειγμα στενής συνεργασίας κρατών στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι Αρχές που ασπάζεται και η χώρα μας συνιστούν συγχρόνως το Ευαγγέλιο της Εξωτερικής μας πολιτικής. Ο σεβασμός στο Διεθνές Δίκαιο, στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, το οποίο αποτελεί, ας μην ξεχνάμε, μέρος του Ευρωπαϊκού μας κεκτημένου. Ο σεβασμός στον άνθρωπο, στην προσωπικότητά του, στα δικαιώματα των γυναικών. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο κατανοήσεων, όλα τα προβλήματα, ακόμα και προβλήματα που σήμερα φαίνονται εξαιρετικά δύσκολα και δυσπρόσιτα, μπορούν να επιλυθούν. Αλλά πρέπει όλοι οι δρώντες να αποδεχθούν αυτό το κεκτημένο. Και, λυπάμαι που το λέω, ότι είμαστε πολύ μακριά ακόμη από αυτό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, λοιπόν, πια, για να ανταποκριθεί σε αυτό το ασταθές περιβάλλον έχει μια απάντηση: να γίνει η ίδια πολύ πιο σταθερή. Και μετά να εκπέμψει αυτή τη σταθερότητα πέραν των ορίων της. Να προβάλλει, δηλαδή, την ήπια ισχύ της στο διεθνές στερέωμα. Η μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίζει, και παρεμπιπτόντως την θέτει ο Economist στο τελευταίο τεύχος του, είναι σε αυτή την μεγάλη προσπάθεια, τώρα σε αυτή τη δύσκολη στιγμή, να παραμείνει ενωμένη, να υπερβεί τις προκλήσεις: τις προκλήσεις της ενέργειας, του πληθωρισμού, της αμφισβήτησης. Και να λάβει από κοινού τις αποφάσεις που χρειάζονται για την προστασία και των δικών της εξωτερικών συνόρων και να συνεχίσει να επιβάλλει κυρώσεις σε όσους παραβαίνουν το Διεθνές Δίκαιο.
Να υπογραμμίσει, δηλαδή, με την πρακτική της αυτή τη δομική της διαφορετικότητα απέναντι σε ετεροχρονισμένους αναθεωρητισμούς άλλων δυνάμεων. Και να πειστεί η ίδια για την ανάγκη συμπαράστασης και προς τα μέλη της όταν απειλούνται.
Αυτό, νομίζω, θα είναι ίσως το μόνο ευεργετικό αποτέλεσμα αυτού του τεράστιου αναχρονισμού που αποτελεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Και θέλω να πω ότι αυτή η επιλογή, κατά τη δική μας κρίση, αποτελεί μονόδρομο. Και όλα τα κράτη-μέλη έχουμε υποχρέωση να την ενθαρρύνουμε. Εμείς, η Ελλάδα, μια μικρή-μεσαία χώρα στα όρια της Ευρώπης, καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.
Χτίζουμε γέφυρες με τις χώρες της ευρύτερης περιοχής μας. Στη Μέση Ανατολή, στον Κόλπο. Αλλά και ακόμα πιο πέρα, με την Κίνα, την Ινδία, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, το Βιετνάμ. Και ελπίζουμε ότι όλες οι χώρες θα ασπαστούν τη δική μας αντίληψη.
Και από την άλλη βασιζόμαστε στις εξαιρετικές μας σχέσεις με τις ΗΠΑ, τον ιστορικό μας σύμμαχο πέραν του Ατλαντικού που φέτος μας έκανε μια μεγάλη τιμή: εμπιστεύθηκε την εκπροσώπηση των συμφερόντων στην Ελλάδα σε έναν Ελληνοαμερικανό, τον νέο Αμερικανό Πρέσβη, κ. Τσούνη. Νομίζω η επιλογή και ο άνθρωπος αξίζουν το θερμό σας χειροκρότημα. Αλλά η Ελλάδα θα ήθελε κάτι ακόμα παραπάνω, κ. Πρέσβη. Η παρουσία σας εδώ να είναι η αρχή μιας διαρκούς επιλογής, ώστε οι ΗΠΑ να εκπροσωπούνται στην Ελλάδα πάντοτε από έναν Ελληνοαμερικανό.
Ξαναλέω, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι πολλαπλές και απίστευτες. Είναι προκλήσεις που μας δείχνουν επιστροφή σε ένα παρελθόν από το οποίο η ανθρωπότητα πίστευε ότι έχει ξεφύγει για πάντα. Αλλά παρά την πολυπλοκότητα που εμφανίζουν, ο δρόμος είναι απλός, σαφής, συγκεκριμένος, και θα μου επιτρέψετε να πω, και μοναδικός. Η πιστή, απόλυτη, εξαγώγιμη εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου. Και αυτό τον δρόμο ακολουθεί με συνέπεια η ελληνική εξωτερική πολιτική.
Σας ευχαριστώ πολύ.