Ήταν πράκτορας των ξένων δυνάμεων και όργανο της Αντάντ που χρηματοδοτείτο από αυτό ή οχι;
- ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΙΑΚΟΣ
Κατ’ αρχάς, οφείλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον αναγνώστη της «δημοκρατίας» Κοσμά Παυλάκη. Με την ευγενική και ενδιαφέρουσα επιστολή του υπέρ του Ελευθερίου Βενιζέλου (δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο της «κυριακάτικης δημοκρατίας») παρέχει την ευκαιρία να ξεκαθαριστούν ζητήματα καίρια και κάπως «παραμελημένα». Τα αφορώντα τον Ελ. Βενιζέλο θέματα, που χρήζουν διευκρινίσεων, παραδόξως, είναι τα προφανή!
Πολλοί έχουν μιλήσει, γράψει και δημιουργήσει οπτικοακουστικό υλικό (ντοκιμαντέρ) για τον Κρήτα πολιτικό, αλλά, κατά έναν δυσερμήνευτο τρόπο, επιλέγουν να αποφύγουν τα κρίσιμα ερωτήματα ή, ακόμα κι όταν γίνεται σχετική απόπειρα, δεν τους δίνουν την πρέπουσα έκταση.
Στη δημοσιογραφία και την ιστοριογραφία υπάρχει ένας νόμος ιερός: Tα γεγονότα είναι ιερά. η γνώμη ελεύθερη. Στην περίπτωση του Βενιζέλου, η επιλογή των γεγονότων είναι αποσπασματική και κάπως βεβιασμένη, ενώ δεσπόζει η διατύπωση της γνώμης (εκείνης που είθισται να φιλοτεχνεί το πορτρέτο του με «εθναρχικά» χρώματα).
Γι’ αυτό στην απάντηση που θα δοθεί στον κ. Παυλάκη επιλέγεται η οδός της ουσίας και όχι των εντυπώσεων. και το ουσιαστικότερο ερώτημα όλων δεν είναι αν ευθυνόταν ή όχι για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τι θα γινόταν αν δεν προκήρυσσε εκλογές το 1920. Αυτές οι απορίες είναι εξαιρετικά δύσκολο να απαντηθούν από θνητούς. Ο Θεός μόνο γνωρίζει. Οι άνθρωποι, όταν αποπειρώνται να πουν «τι θα γινόταν αν», θέλοντας και μη, εισέρχονται στο πεδίο της λογοτεχνίας. Δεν είναι Iστορία τα «εάν». ούτε καν δημοσιογραφία. Επιπλέον, το «τις πταίει;» είναι υπερβολικά περιοριστικό. Στα κοινά εγκλήματα (φόνος, βιασμός, ληστεία, επίθεση, απάτη, κλοπή) συχνά ένας φέρει την ενοχή.
Σε μια ιστορική εξέλιξη υπάρχουν βαθμοί και αναλογίες ευθύνης. Μακάρι να υπήρχε ένας στον οποίο θα μπορούσαμε να ρίξουμε τον λίθο του αναθέματος και να ξεχρεώναμε όλον τον δυσβάσταχτο λογαριασμό.
Για όλα τα παραπάνω, η αναψηλάφηση πτυχών των έργων και των ημερών του Ελευθερίου Βενιζέλου θα ξεκινήσει με το βασικότερο των ερωτημάτων: Ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος πράκτορας των ξένων δυνάμεων και όργανο της Αντάντ που χρηματοδοτείτο από αυτήν ή όχι; Αν η απάντηση είναι καταφατική, τότε καταρρίπτεται και η εθναρχική μυθολογία που τον αφορά και αποδεικνύεται ότι το μόνο που του αξίζει είναι μια ιστορική θέση δίπλα στον Εφιάλτη. Τίποτε άλλο.
Ας ξεκινήσουμε να συγκεντρώνουμε στοιχεία για μια επαρκή απάντηση στο ερώτημα από το 1915, που σηματοδοτεί μια σοβαρότατη κρίση στις σχέσεις του Βενιζέλου και του παλατιού. Στην επιστράτευση που κηρύχθηκε από την Ελλάδα (λόγω της αντίστοιχης από τη γειτονική Βουλγαρία), ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος ήθελε ο Ελληνικός Στρατός να κινηθεί υπέρ της Σερβίας και εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων στη μεταξύ τους σύγκρουση, ώστε η Ελλάδα να εισέλθει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντιθέτως, ο βασιλεύς Κωνσταντίνος είχε την άποψη ότι η ελληνική επιστράτευση έπρεπε να αφορά αποκλειστικά και μόνο την προστασία των ελληνοβουλγαρικών συνόρων έναντι ενδεχόμενης βουλγαρικής επίθεσης.
Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να διαβάσουμε κάτι σχετικό, που ακολουθεί. Το «Μια μελέτη της διαπλοκής, πολιτικής και επιχειρηματικότητας, μέσα από την περίπτωση του Βασίλη Ζαχάρωφ» είναι η διπλωματική εργασία του Ευάγγελου Μεταξωτού, που κατατέθηκε και δημοσιεύτηκε από το Πάντειο Πανεπιστήμιο (Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία), το 2016. Στις σελίδες 110-111 διαβάζουμε: «Στην Αθήνα, η ένταση μεταξύ του Βενιζέλου και του βασιλιά είχε φτάσει σε σημείο ρήξης. Ο πρώτος αναγκάστηκε να υποβάλει παραίτηση απ’ την πρωθυπουργία και, με την πλειοψηφία του Κοινοβουλίου εναντίον του (βασιλιά), τώρα επιθυμούσε να εκδιώξει τον Κωνσταντίνο απ’ τη χώρα. Ο Έλληνας πρέσβης στο Παρίσι, Ρωμανός, ενημέρωσε για το σχέδιο τον Γάλλο υπουργό εξωτερικών Briand και ρώτησε εάν η γαλλική κυβέρνηση ήταν προετοιμασμένη να υποστηρίξει οικονομικά τον Βενιζέλο σε μια τέτοια κίνηση.
Ο Briand ενθουσιάστηκε, αλλά δήλωσε ότι η γαλλική κυβέρνηση, για λόγους νομιμότητας, δεν μπορούσε να χορηγήσει στον Βενιζέλο ένα κανονικό δάνειο για τους σκοπούς του, απ’ τη στιγμή που ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν ακόμη επικεφαλής του ελληνικού κράτους ως ο αναγνωρισμένος ηγεμόνας του. Αλλά, προκειμένου να δείξει τη συμπάθειά του, ενημέρωσε αμέσως τον Γάλλο πρέσβη στην Αθήνα ότι θα του έστελνε 350.000 φράγκα για την υποστήριξη του Βενιζέλου. Στη συνέχεια κάλεσε τον Ζαχάρωφ -αυτά, κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων του 1915- και συζήτησε μαζί του λεπτομερώς το πολιτικό σχέδιο της εκστρατείας, την οποία ο Βενιζέλος και ο Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα επρόκειτο να πραγματοποιήσουν.
Ο Ζαχάρωφ προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει την εκστρατεία ενάντια στον βασιλιά Κωνσταντίνο και, στις 28 Δεκεμβρίου, ο Briand μπόρεσε να πληροφορήσει τον Guillemin, τον Γάλλο πρέσβη στην Αθήνα, ότι ο Ζαχάρωφ είχε παράσχει αρκετά εκατομμύρια φράγκα για τη συμμαχική προπαγάνδα στην Ελλάδα».
Συνεχίζεται…