Του Χρήστου Χωμενίδη
"… Ο μακαρίτης ο Μπάιρον ήταν μεγάλο κωλόπαιδο. Δεν ήρθε στην Ελλάδα για να βοηθήσει αλλά για να κρυφτεί γιατί σε κάθε χώρα που πήγαινε έμπλεκε σε σκάνδαλα και ερωτοδουλειές με παντρεμένες. Ήταν σεξιστής, βιαστής, παιδεραστής και αιμομίκτης. Το πρώτο πράγμα που έκανε όταν πήγε στο Μεσολόγγι είναι να ανοίξει πορνείο για αυτόν και τους φίλους του...".
Τους παραπάνω μύδρους εναντίον τού George Gordon Byron -άλλως Λόρδου Βύρωνα- δεν εξαπέλυσε κάποιος από τους συνήθεις οργίλους, οι οποίοι βγάζουν το άχτι τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βρίζουν γνωστούς και άγνωστους, ζωντανούς και πεθαμένους, κατεβάζουν κομματικές γραμμές, υπηρετούν υστερικά τη μικροπολιτική ή το φθονερό κουτσομπολιό.
Η κυρία Αρετή Γεωργιλή είναι πρόσωπο σοβαρότατο, υπερδραστήριο, με ανιδιοτέλεια και γενναιοδωρία. Το βιβλιοπωλείο της, το "Free Thinking Zone” στο κέντρο της Αθήνας, έχει φιλοξενήσει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Έχει διαδραματίσει ρόλο αξιοσημείωτο σε καιρούς δύσκολους, όταν κυριαρχούσε στον δημόσιο χώρο η εχθροπάθεια, ο πιο στείρος λαϊκισμός. Είναι η Αρετή Γεωργιλή μια διανοούμενη φεμινίστρια στο πνεύμα του σήμερα και τού αύριο. Για αυτό ακριβώς η άποψή της, όταν μάλιστα εκφράζεται με τέτοιο μένος, έχει σημασία.
Δεν έχει νόημα να την ψέξει κανείς για αναχρονισμό. Να τής υπενθυμίσει ότι οι αντιλήψεις σχετικά με το σωστό και το λάθος, το σεμνό και το πρόστυχο, έχουν άρδην μεταβληθεί κατά τα τελευταία διακόσια χρόνια. Η κυρία Γεωργιλή θα απαντήσει ότι η αξιοπρέπεια -και δη η γενετήσια αξιοπρέπεια- δεν σχετικοποιείται, δεν χαλαρώνει ως έννοια ανάλογα με τούς συρμούς της κάθε εποχής. Ο σεξιστής, ο βιαστής, ο παιδεραστής είναι πληγές παντός καιρού.
Δεν έχει καν νόημα να προστρέξει κανείς στις ιστορικές πηγές με σκοπό να αποδείξει ότι ο Μπάιρον δεν τελούσε το έγκλημα του βιασμού όπως το περιγράφει ο Ποινικός Κώδικας. Ούτε ασελγούσε επί παιδιών. "Και αν δεν ασκούσε ωμή βία, εκμεταλλευόταν τη δεσπόζουσα θέση του -τον πλούτο, τη διασημότητά του- για να προσποριστεί σεξουαλικά οφέλη…" θα απαντήσει η κυρία Γεωργιλή. "Και αν οι κατά καιρούς σύνευνοί του δεν ήταν παιδιά με την αυστηρή έννοια τής λέξης, επρόκειτο για αδιαμόρφωτους συναισθηματικά, ευάλωτους εφήβους." Προφανώς βέβαια σε μια εποχή όπου τα κορίτσια παντρεύονταν (τα πάντρευαν) στα δεκατέσσερα και τα αγόρια ρίχνονταν στη βιοπάλη -στη βοσκή ή στον αγρό- ακόμα νωρίτερα, το επιχείρημα κάπως κλονίζεται. Ας μη σταθούμε ωστόσο εκεί.
Ο λόγος που λατρεύτηκε ο Μπάιρον, πέραν τής ποίησής του, είναι ο ίδιος για τον οποίον σήμερα αποκαθηλώνεται. Συνιστούσε σε ένα περιβάλλον άτεγκτου πουριτανισμού -τουλάχιστον στα λόγια- βλάσφημη ανορθογραφία. Πολλοί τής κοινωνικής του ιδίως τάξης έκαναν μάλλον τα ίδια και χειρότερα. Εκείνος όμως δεν κρατούσε κανένα πρόσχημα. Διαδήλωνε την ελευθεριότητά του. Διατράνωνε τον τυχοδιωκτισμό του. Διήγε σαν ροκ σταρ πριν από τη ροκ.
Τι μάς μαγνητίζει στους ροκ σταρ; Γιατί πολλοί από εμάς είχαμε ως έφηβοι αφίσα του Τζιμ Μόρισον; Θαυμάζαμε τον Τσε Γκεβάρα όχι για τον αιμοσταγή ενίοτε φανατισμό του αλλά για τον πλάνητα, περιπετειώδη βίο του; Τους αντιδιαστέλλαμε απλώς προς τους νομοταγείς, συμβατικούς γονείς μας; Τους αισθανόμασταν ως -νοερές έστω- εξόδους από τη μονοτονία της οικογένειας, του σχολείου, της γειτονιάς μας;
Είναι, νομίζω, κάτι πολύ περισσότερο. Οι τυχοδιώκτες, οι "καταραμένοι" ποιητές, οι ροκ σταρ παραπέμπουν σε μια μακρινή φάση της ανθρωπότητας, η οποία -αν και ξεπεράστηκε- μάς στοιχειώνει ακόμα. Πριν από την Αγροτική Επανάσταση. Προτού ο άνθρωπος εγκατασταθεί σε έναν τόπο, δεθεί με ένα χωράφι, αγιοποιήσει την ιδιοκτησία και την οικογένεια. Εξελιχθεί σε ον πολιτικό, με οργάνωση, ιεραρχία και αυστηρούς –"εκ Θεού"– κανόνες. Τότε, που αναζητώντας την τροφή του, κυνηγός και καρποσυλλέκτης, δεν απάγκιαζε.
Περιφερόταν ισοβίως, άλλαζε διαρκώς παραστάσεις, κάθε μέρα τού επεφύλλασσε καινούργιες εκπλήξεις, νέες περιπέτειες. Πριν -για να το θέσω βιβλικά- από τη Γη Χαναάν και από τις Εντολές του Μωυσή. Ο νομαδικός βίος σήμαινε προφανώς ταλαιπωρίες και θανάσιμους κινδύνους. Το είδος μας, για να πληθυνθεί και να αυξηθεί, έπρεπε να ριζώσει. Το ρίζωμα όμως σήμαινε απώλεια της ελευθερίας, ρουτίνιασμα. Συνεπαγόταν πραγματικές και ψυχικές δουλείες. Απωθημένα και νευρώσεις. Ο άνθρωπος υποτάχθηκε στην προκοπή, στην αποταμίευση, στην επένδυση. Δεν έπαψε εντούτοις να νοσταλγεί τη χαμένη ξεγνοιασιά του. Το "όπου γης και πατρίς", το "live fast die young” που ενσαρκώνουν οι τυχοδιώκτες και οι ροκ σταρ.
"Κωλόπαιδα" σαν τον Λόρδο Βύρωνα πάντοτε θα ανάβουν τα λαμπάκια σε όσους ομνύουν στην ασφάλεια και στην τάξη, στην κοινωνική κανονικότητα ως υπέρτατη αξία. Από όποια ιδεολογία και αν εμφορούνται.
Παλιότερα τον μάχονταν σαν αντίχριστο, ακόλαστο, ακατανόητο ή ανόητο που εγκατέλειψε την ασφάλεια τής βρεττανικής αριστοκρατίας και ήρθε να πεθάνει στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι δίχως να τον συνδέει με τους Έλληνες παρά μια νεφελώδης -από τη μεριά του- επαναστατικότητα.
Στις μέρες μας τού αποδίδουν σεξισμό, κακοποιητικότητα, ανεπίτρεπτη χρήση της γοητείας του εφόσον σύναπτε σχέσεις με παντρεμένες, ανεξέλεγκτη λαγνεία καθώς σύχναζε -ή και ίδρυε- πορνεία… Στις μέρες μας το να δαιμονοποιείς τον Βύρωνα ως αρσενικό γουρούνι ηχεί ίσως φεμινιστικό.
Προσέξτε όμως, καλές μου κυρίες. Σε κάθε "κωλόπαιδο" σαν τον Μπάιρον αντιστοιχεί ένα "παλιοκόριτσο", που δεν σεβάστηκε την πατρική αυθεντία ή το στεφάνι του. Πού έσπασε τον κορσέ απαγορεύσεων και προκαταλήψεων και αναζήτησε την ηδονή έξω από τη νυφική παστάδα. Που αυθαδέστατα χειραφετήθηκε, ύψωσε ανάστημα, διεκδίκησε ενεργό ρόλο στα πράγματα όχι βάσει ποσοστώσεων μα χάρη στη ζωογόνο του αναίδεια. Θεές τής γυναικείας απελευθέρωσης είναι κάτι παράφορες φυσιογνωμίες σαν τη Μαντώ Μαυρογένους και την Κοκό Σανέλ (κι ας την κατηγορούν πως είχε αλλοιθωρίσει προς τον ναζισμό). Σαν τη Μαρίκα Κοτοπούλη και την Ελένη Βλάχου, που αν διαβάσεις κάτω απ’τις γραμμές των αναμνήσεών της, αντιλαμβάνεσαι το πάθος της. Τίποτα το μυγιάγγιχτο δεν είχαν. Ούτε σχεδόν και το πολιτικώς ορθό, με τη νεοπουριτανική έννοια που τείνει να προσλάβει ο όρος. "Παλιοκόριτσα" ήταν. Θηλυκοί Μπάιρον.
Ζούμε σε μεταβατικούς, πονηρούς καιρούς.
Ο φιλελευθερισμός σήμαινε κάποτε την άνευ όρων σχεδόν ανοχή, την επιδοκιμασία κάθε εναλλακτικού τρόπου ζωής, κάθε διαφορετικότητας. Αρκετοί εξετράπησαν εντελώς, πάτησαν στα ανοιχτά ήθη κι εκμεταλλεύτηκαν βάναυσα τους γύρω τους. Και δεν ήταν καν ποιητές. Και δεν διακινδύνευαν στο ελάχιστο, συνειδητά την ευζωία τους. Και δεν έβρισκαν τα παχιά τους λόγια, οι ευτράπελες θεωρίες τους κανένα αντίκρυσμα στις πράξεις τους…
Σήμερα η βελόνα έχει πάει στο αντίθετο άκρο. Τεντωμένες κεραίες καιροφυλακτούν για να αναθεματίσουν το παραμικρό στραβοπάτημα. Τα πυρά εκτοξεύονται και προς το παρελθόν για να κατεδαφίσουν μυθοποιημένα πρόσωπα σαν τον λόρδο Βύρωνα.
Πρόκειται για συγγνωστές υπερβολές. Ακόμα και εάν ό,τι πλασσάρεται στις μέρες μας ως προοδευτικότητα θυμίζει τις πιο συντηρητικές, τις πιο αραχνιασμένες αντιλήψεις τού παλιού καιρού. Οφείλουμε να το κατανοήσουμε, να το δεχτούμε σαν απαραίτητο στάδιο. Δεν έχουμε άλλωστε και διαφορετική επιλογή.
Ο Μπάιρον -εννοείται- θα σκανδαλίζει στους αιώνες τα καλώς κείμενα ώτα. Τι Μπάιρον θα ήταν αλλιώς; Πώς θα ευφραινόταν η ψυχή του;
* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας