Του Νίκου Κασκαβέλη
Ο κόσμος όλος συνταράσσεται από την πανδημία του κορονοϊού, σε όλα τα επίπεδα. Μια απόδειξη ακόμη για το πόσο πολύ έχουμε διασυνδεθεί. Πόσο πραγματικά έχουμε γίνει ένα παγκόσμιο χωριό. Στα καλά και τα κακά. Ναι μεν διαχέεται και κυκλοφορεί ταχύτατα η πληροφορία, οι ανακαλύψεις, ναι μπορούμε ευκολότερα να επικοινωνήσουμε και να ταξιδέψουμε, όπως ποτέ στο παρελθόν, αλλά και μία ασθένεια που παλαιότερα θα έμενε τοπικό θέμα, σήμερα ταξιδεύει παντού και απειλεί τα πάντα. Πρώτα απ’ όλα το αγαθό της ζωής και μαζί ό,τι σχετίζεται με την υγεία και ύστερα, έμμεσα, τις συναλλαγές και την παγκόσμια οικονομία.
Αυτά είναι δεδομένα. Μας απασχολούν ήδη αρκετούς μήνες, παντού στον πλανήτη και τα βιώνουμε άμεσα. Η ζωή μας έχει επηρεαστεί δραστικά και υπάρχουν βάσιμες υποψίες πως αυτό θα συνεχιστεί για καιρό ακόμη, μέχρι τουλάχιστον η επιστήμη να δώσει τη λύση. Την έδωσε και παλαιότερα, σε αντίστοιχες περιπτώσεις, όταν ο κόσμος δεν ήταν έτσι διασυνδεδεμένος. Και άλλες επιδημίες ενέσκηψαν και υπήρξε απάντηση. Κάποιο σωτήριο εμβόλιο, που έβαλε φραγμό στις φιλοδοξίες σειράς ιών να καταστούν εκείνοι το κυρίαρχο είδος του πλανήτη.
Όλα όμως αυτά τα δεδομένα, που τα πιστοποιούν επιστήμονες από όλον τον κόσμο σε μια πρωτοφανή κινητοποίηση και εγρήγορση, τα αμφισβητούν με διάφορες διαβαθμίσεις, οι "ειδικοί" του διαδικτύου. Από την ολική αμφισβήτηση του προβλήματος (δεν υπάρχει ο ιός), έως τη μερική (υπάρχει, αλλά δεν είναι σοβαρό και δεν χρειάζονται μέτρα). Μαζί με τη γνωστή τάση στη συνωμοσιολογία (γράψαμε γι’ αυτό εδώ) ή τις υποψίες για πολιτική σκοπιμότητα, μπορούμε να δούμε το θέμα και υπό τη συζήτηση για τη "δημοκρατία του διαδικτύου" που ναι μεν έχει δώσει πρωτόφαντη ελευθερία λόγου, έχει όμως στερήσει από τις πηγές τον αναγκαίο έλεγχο αληθείας, με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν πλείστα όσα "τέρατα", απέναντι στα οποία μόνη άμυνα η προσωπική παιδεία.
Τώρα λοιπόν, με την πανδημία να επελαύνει και πάλι, παρακολουθούμε εμβρόντητοι να ξεπηδούν ολοένα και περισσότερα γκρουπ υποστήριξης της άρνησης του φαινομένου: "Όχι στις μάσκες στα παιδιά και στα σχολεία", "όχι στους ελέγχους" ή οτιδήποτε παρόμοιο. Θυμόμαστε πρόσφατα την ένταση σε παρόμοιες θέσεις εναντίον γενικώς των εμβολιασμών και άλλα παρόμοια. Και σε αυτά βέβαια τίθενται διάφορα ερωτήματα και σταθμίσεις. Γιατί φυσικά και υπάρχει το δικαίωμα της προσωπική άποψης, αυτό όμως έχει το όριο της βλάβης του "άλλου" και δη της κοινωνίας. Όταν μία θέση, η οποία μάλιστα τίθεται και ως προτροπή σε συμπεριφορά, ενέχει κίνδυνο για την κοινωνία, τότε ξεπερνά το θεμιτό όριο και εντάσσεται στις αρμοδιότητες εισαγγελέα.
Και είπαμε, πολλές μπορούν να είναι οι αιτίες πίσω από μία τέτοια συμπεριφορά. Ακόμα και η άγνοια ή η αίσθηση πραγματικής απειλής. Σε αυτήν την περίπτωση η μόνη λύση της εκάστοτε οργανωμένης Πολιτείας, παράλληλα φυσικά με τα αναγκαία πειθαρχικά μέτρα, είναι η πλήρης ανάλυση των δεδομένων, η διαφάνεια και δημοκρατία, που ρίχνει φως και διαφωτίζει τις λεπτομέρειες. Με εξαντλητικό διάλογο, όπου είναι αναγκαίο. Ώστε να κάμπτεται η δυσπιστία και να αποκαλύπτονται τα κίνητρα. Τα οποία μπορούν να είναι και απλώς πολιτικά. Ναι, δυστυχώς, ακόμα και σε τέτοια θέματα, υπάρχουν πρόσωπα με αντίστοιχα ταπεινά κίνητρα που δεν το 'χουν σε τίποτα να ποντάρουν στην ανθρώπινη δυστυχία, την ενδεχόμενη καταστροφή, για να χτίσουν ένα αφήγημα που θα τους φέρει πιο κοντά στον στόχο τους. Εγγύτερα στην εξουσία.
Πρώτη φορά είναι μήπως; Δεν το ζήσαμε στον τόπο μας πρόσφατα, όταν "λυτοί και δεμένοι" επί σειρά ετών αρνούνταν το προφανές, πως υπήρχε πρόβλημα, και κατηγορούσαν τη "λειψοπατρία" των "άλλων" και κάθε λύση που πρότειναν; Και τα κατάφεραν για καιρό. Έπεισαν. Άλλοι εξ αυτών ήρθαν στην εξουσία, για να συνυπογράψουν μετά στο τετράγωνο όλα όσα κατηγορούσαν και άλλοι απλώς μπήκαν στο προσκήνιο, δείχνοντάς μας το απεχθές τους πρόσωπο για χρόνια. Αλλά η εποχή αυτή, προσώρας τουλάχιστον, ξεπεράστηκε. Είπαμε κάνουμε μια νέα αρχή. Λίγους μήνες μόνο πριν, συζητούσαμε με θαυμασμό την ώριμη αντίδραση της κοινωνίας, αλλά και την εντελώς νέα εμπιστοσύνη με την οποία περιέβαλλε τους θεσμούς, το κράτος. Τι έγιναν όλα αυτά; Τόσο εύκολα διαλύθηκαν;
Σίγουρα κάποιοι επενδύουν στην αναμπουμπούλα. Ίσως και στην καταστροφή. Αφού δεν έχουν άλλο αφήγημα και δεν τους βγαίνει τίποτε, ίσως μια τέτοια ανατροπή να τους ευνοούσε. Και κάνουν ό,τι μπορούν, κινητοποιώντας τις συνήθεις δυνάμεις. Τις ξέρουμε και τις έχουμε ξαναδεί. Στα διάφορα "υπόγεια κινήματα" υποστήριξης διάφορων παράλογων, πάντα φορτισμένων συναισθηματικά, αιτημάτων. Και την προσπάθειά τους, έρχεται να συνδράμει αφενός ένα ευνοϊκό υπόστρωμα στο οποίο βρίσκουν και πατούν, ενδεχομένως δε και επιμέρους αστοχίες/αντιφάσεις, σε μια πολιτική γενικά επιτυχημένη, πλην όμως με το εγγενές πρόβλημα του πρωτόγνωρου, που σημαίνει του επιρρεπούς στον αυτοσχεδιασμό, την αβεβαιότητα, ίσως και το λάθος. Άλλωστε, μόνο όποιος δεν πράττει δεν σφάλλει. Και σε αυτήν την περίπτωση, αρκεί η παραδοχή και η διόρθωση. Τυχόν επιμονή σε λάθος επιλογές, δεν ωφελεί κανέναν, το ζήσαμε με τραγικό τρόπο σε πρόσφατες καταστροφές…
Στο φως όλα λοιπόν, στο προσκήνιο. Να δούμε ποιοι ζητούν τι. Ποιοι κρύβονται πίσω από αυτά τα "κινήματα" και τι ακριβώς θέλουν/προτείνουν; "Όχι στη μάσκα", ναι σε τι; Σε λίγες ημέρες ξεκινούν τα σχολεία. Οδηγίες τελικά δόθηκαν. Όπως και δόθηκαν διευκρινήσεις για τις μάσκες, αργότερα και για τα εμβόλια. Θα παρέχονται δωρεάν, εφόσον η Ευρώπη (;) καλύπτει σειρά εξόδων, μιας δοκιμαζόμενης ακόμα οικονομίας. Πολλοί όμως γενικώς αντιδρούν. Με ένα γενικό "όχι" και μια διαρκή γκρίνια. Τι προτείνουν όμως, γιατί δεν το λένε; Θέλουν κλειστά τα σχολεία; Για πόσο καιρό; Δεν θέλουν τις μάσκες; Γιατί, με τι στοιχεία; Ότι έχουν…τσιπάκι; Ή ότι δημιουργούν ψυχολογικά θέματα; Το αντίθετο όμως σκοτώνει! Κύριοι, ας σοβαρευτούμε. Το θέμα είναι ζωής ή θανάτου και μάλιστα του διπλανού μας.
Αν το καλοσκεφτούμε, προκαλεί ειλικρινή απορία το για ποια θέματα επιλέγουμε να εκφράσουμε τη δυσπιστία μας. Γενικώς, είναι πάρα πολλά εκείνα που μας δίνονται έτοιμα, από τότε που γεννιόμαστε και που αφορούν τον κόσμο. Πολλά εκείνα που θεωρούμε δεδομένα. Και αυτό είναι φυσιολογικό. Έτσι, έχουμε κάποιες σταθερές και δομούμε κοινωνίες. Αν δοκιμάζαμε την αλήθεια όλων, τίποτε δεν θα έμενε όρθιο. Και αν η αμφισβήτηση είναι ως ένα βαθμό υγιής και γεννά εν μέρει την πρόοδο, πάντως θεμελιώδεις παραδοχές τις διατηρεί όρθιες. Αλλιώς, πάμε να αμφισβητήσουμε όλοι μαζί τις γενικές αρχές: ούτε η Γη γυρίζει (το χω δει με τα μάτια μου;), ούτε στρογγυλή είναι (άλλο κίνημα αυτό), ούτε υπάρχουν μικρόβια, ούτε άτομα, ούτε κύτταρα, ούτε τίποτε. Για να μην πούμε για το φεγγάρι, που ποτέ δεν πήγαμε και που μάλλον τελικά είναι τυρί. Δεν γνωρίζουμε, λέει, κρούσματα στο περιβάλλον μας. Προσωπικά, ούτε φορείς του AIDSγνωρίζω, ούτε της νόσου του crohn, ούτε ασθενείς με ερυθηματώδη λύκο. Ποτέ όμως δεν αμφισβήτησα την ύπαρξή τους. Ούτε των πολιτών από το…Ιράκ ή την Αίγυπτο, που ζουν στην Ελλάδα, σε αριθμούς παρόμοιους με τα κρούσματα από τον ιό. Ούτε εκείνους τους γνωρίζω, εδώ είναι όμως και αυτοί.
Δυστυχώς δεν είναι αστείο. Αγγίζει τα θεμέλια της δημοκρατίας και του πολιτισμού μας. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η οικοδόμηση θεσμών που προωθούν τις θεμελιώδεις μας αλήθειες και ταυτόχρονα διαφυλάσσουν την πίστη μας στη μέθοδό τους. Ότι όλα προκύπτουν μέσα από αδιάβλητες διαδικασίες που προάγουν το κοινό συμφέρον. Έτσι χτίζεται η εμπιστοσύνη του πολίτη ότι υπάρχει ένα σύστημα που λειτουργεί άοκνα για το δικό του όφελος. Οι θεσμοί αυτοί βρίσκονται εν πολλοίς κατοχυρωμένοι στο Σύνταγμά μας, εξελισσόμενοι. Ας τους ενισχύουμε καθημερινά. Γιατί, οι εποχές που παρόμοια κινήματα "ανορθολογισμού" θεριεύουν, για κάθε αιτία, είναι εποχές ανησυχίας. Εποχές που κυοφορούν τα τέρατα της επόμενης μέρας. Κανείς, όσο ισχυρός και αν νιώθει, δεν μπορεί να υποτιμά τέτοια μηνύματα.
* Νίκος Κασκαβέλης, Δικηγόρος (ΜΔΕ, MSc)