Στο πρώτο μέρος κατεβλήθη προσπάθεια να αναλυθούν τα προβλήματα που υπάρχουν στην εγχώρια Αμυντική Βιομηχανία (ΑΒ). Επίσης κατεβλήθη προσπάθεια να αναδειχθούν οι ευκαιρίες που δημιουργεί η επανάσταση που είναι προ των πυλών και αφορά στην κατακλυσμική εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα των μη επανδρωμένων συστημάτων όλων των τύπων (αέρος, εδάφους θαλάσσης και υποβρυχίων). Αναλύθηκε επίσης η ανάγκη κεντρικού σχεδιασμού έξω από την κηδεμονία της παραδοσιακής, συμβατικής επιχειρησιακής σκέψης.
Γράφει ο Φώτιος Καμπιώτης*
Αν θέλουμε λοιπόν να προχωρήσουμε μπροστά αξιοποιώντας την ευκαιρία της νέας αυτής τεχνολογικής επανάστασης, πρέπει να δούμε κατάματα την πραγματικότητα και να ξεριζώσουμε ένα-ένα τα εμπόδια που μας απέτρεψαν τόσα χρόνια από το να προχωρήσουμε στην δημιουργία μιας σύγχρονης και ευρείας ΑΒ. Μιας ΑΒ η οποία δεν μπορεί να περιορίζεται στην κάλυψη αναγκών των ΕΔ αλλά πρέπει με εξωστρέφεια και την πολιτεία αρωγό, να δημιουργεί προϊόντα ανταγωνιστικά και ελκυστικά στη διεθνή αγορά, αναδεικνύοντας την σε σημαντικό πυλώνα ανάπτυξης της οικονομίας.
Πριν τρέξουμε όμως πρέπει να… μπουσουλήσουμε ξανά στην πορεία ανάρρωσης της ΑΒ από τη βαριά αρρώστια που την πλήττει εδώ και πολλά χρόνια. Αρχικά απαιτείται η διεύρυνση του όρου ΑΒ ώστε να συμπεριληφθεί σε αυτόν κάθε σοβαρή / ενδιαφέρουσα τεχνολογική δυνατότητα που διαθέτει αυτή η χώρα, με έμφαση στη μικρή επιχειρηματικότητα που είναι ο κατ’ εξοχήν φορέας καινοτομίας. Το σημερινό πλαίσιο με τις υπέρμετρες και κοστοβόρες απαιτήσεις του, αποθαρρύνει ή καθιστά απαγορευτική την ένταξη των μικρών αλλά πολύ καινοτόμων επιχειρήσεων.
Στη συνέχεια απαιτείται να ενθαρρυνθεί με κατάλληλες πολιτικές η οριζόντια και κάθετη όσμωση στον επιχειρηματικό και ακαδημαϊκό χώρο. Αυτό μπορεί να γίνει με την δημιουργία προϋποθέσεων ανάπτυξης εταιρικών σχημάτων ειδικού σκοπού με συμμέτοχη εταιρειών διαφορετικού μεγέθους, αντικείμενου και δυναμικότητας σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Τα σχήματα αυτά σε συνεργασία και υπό την καθοδήγηση των ερευνητικών και κατασκευαστικών κέντρων των ΕΔ και της κρατικής ΑΒ, θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε επιδοτούμενους διαγωνισμούς τεχνολογίας. Η αρχή μπορεί και πρέπει να γίνει με το παράθυρο ευκαιρίας που παρουσιάζεται στον τομέα μη επανδρωμένων συστημάτων.
Τέτοιοι διαγωνισμοί εγχώριας τεχνολογίας πρέπει να αποτελέσουν θεμελιώδη θεσμό στις ΕΔ και να χρηματοδοτούνται με σταθερό ποσοστό σε σχέση με τους προϋπολογισμούς προμηθειών εισαγωγής έτοιμων συστημάτων από την διεθνή αγορά.
Οι προτάσεις ένταξης στα προγράμματα αυτά πρέπει:
· Να αφορούν σε μεγάλο βαθμό σχήματα πανεπιστημίων και εγχώριων εταιρειών διαφορετικής δυναμικότητας, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις βαθμίδες επιχειρηματικότητας με διακριτούς και συγκεκριμένους ρόλους.
· Να αφορούν σε μεγάλο βαθμό σχήματα πανεπιστημίων και εγχώριων εταιρειών διαφορετικής δυναμικότητας, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις βαθμίδες επιχειρηματικότητας με διακριτούς και συγκεκριμένους ρόλους.
· Δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αφορούν έτοιμα εμπορικά διαθέσιμα συστήματα και το πλαίσιο διασφάλισης της προϋπόθεσης αυτής πρέπει να είναι πολύ αυστηρό και συγκεκριμένο.
· Να έχουν σκοπό την ανάπτυξη πρωτοτύπων συστημάτων που θα εξυπηρετούν ειδικές ανάγκες των διαφόρων κλάδων των ΕΔ και ίσως και των Σωμάτων Ασφαλείας, που θα ορίζουν και τις γενικές απαιτήσεις και θα επιβλέπουν αποτελεσματικά την εξέλιξη σχεδίασης και κατασκευής, χωρίς όμως να περιορίζουν την καινοτομία και την εφευρετικότητα.
· Κριτήριο επιλογής των προτεινόμενων για χρηματοδότηση προγραμμάτων των αναδόχων σχημάτων, πρέπει να είναι η καινοτομία και η συνάφεια με τις επιχειρησιακές απαιτήσεις.
· Να υπάρχει σύστημα μοριοδότησης που να ενθαρρύνει τον πλουραλισμό συμμετοχής και όχι την μονοπώληση των αναθέσεων σε λίγες εταιρείες / σχήματα εταιρειών.
· Κάποιες από τις προτάσεις που θα επιλεγούν για χρηματοδότηση, εφόσον αποδώσουν επαρκώς επιτυχημένο σύστημα, θα μπορούσαν να ενταχθούν στο πρόγραμμα προμηθειών ως προϊόν συμπαραγωγής των ΕΔ με τον ιδιωτικό τομέα.
· Είναι γνωστό ότι υπάρχουν ευρωπαϊκοί περιορισμοί στον ορισμό κριτηρίων εντοπιότητας των εταιρειών που συμμετέχουν σε τέτοιους διαγωνισμούς. Ίσως όμως μια προϋπόθεση για την συμμέτοχη σε τέτοια προγράμματα θα πρέπει να είναι η μη ύπαρξη στεγανών τεχνογνωσίας, καθορίζοντας το επίπεδο ανάλυσης της προτεινόμενης τεχνολογίας στην φάση της αξιολόγησης από τους φορείς των ΕΔ και των ΣΑ που τους προκηρύσσουν.
Το γεγονός αυτό ενδεχόμενα θα μπορούσε να αποθαρρύνει μεγαλύτερους και πιο ώριμους διεθνείς τεχνολογικούς οίκους (αφού θα πρέπει να μοιραστούν όλη την τεχνογνωσία τους), από το να μονοπωλούν τις προτάσεις και να αλλοιώνουν την σκοπιμότητα του προγράμματος που είναι η ανάπτυξη εγχώριας τεχνογνωσίας.
Τέτοιες δράσεις μπορούν να επιτύχουν την κατάλληλη μόχλευση μεταξύ των απαιτήσεων του στρατηγικού σχεδιασμού και των τεχνολογικών δυνατοτήτων που έχουν, ή μπορούν να αναπτύξουν οι φορείς μιας διευρυμένης όπως προαναφέρθηκε εγχώριας ΑΒ. Μιας ΑΒ που θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και την μικρή -αλλά καινοτόμο- επιχειρηματικότητα.
Προβλήματα και κανονιστικοί περιορισμοί υπάρχουν, ας βρούμε τρόπους να τους ξεπεράσουμε, μαζί με τον κακό μας εαυτό. Όλες οι χώρες έχουν εγχώρια και απόρρητα προγράμματα για την αμυντική τους βιομηχανία. Ας είμαστε ειλικρινείς, η μεγαλύτερη αναστολή στην ύπαρξη τέτοιων προγραμμάτων είναι η σκανδαλοφοβία λόγω λαθών του παρελθόντος. Στον αντίποδα όμως, τα οφέλη όπως η χρηματοδότηση της έρευνας στα ελληνικά πανεπιστήμια και η ανάπτυξη της εγχώριας τεχνογνωσίας πρέπει να βαρύνουν την πλάστιγγα των αποφάσεων.
Για να είναι όμως βιώσιμη μια τέτοια προσπάθεια, όπως προαναφέρθηκε, πρέπει ένα ικανό ποσοστό του προϋπολογισμού να εκτρέπεται με συνέπεια σε τέτοια προγράμματα σε ευθεία αναλόγια με τις δαπάνες για προμήθεια νέων συστημάτων από τον διεθνή ανταγωνισμό.
Πέραν των μη επανδρωμένων συστημάτων πρέπει να καλλιεργηθεί με το ίδιο σκεπτικό η δυνατότητα σε ελληνικές εταιρείες να εμπλακούν σε προγράμματα βελτίωσης υφιστάμενου αμυντικού υλικού, πάντα σε συνεργασία με τους κατασκευαστικούς και ερευνητικούς φορείς των ΕΔ.
Να ασκηθεί πίεση στους μεγάλους κατασκευαστές να μην πολεμούν τέτοιες προσπάθειες. Να ενσωματωθούν τέτοιοι όροι σε συμβάσεις προμηθειών. Μακροπρόθεσμα άλλωστε, αυτό βοηθάει και τα προϊόντα τους, αφού αυξάνει σε βάθος χρόνου τη δυνατότητα υποστήριξης αντιστοίχων συστημάτων διεθνώς, ακόμα και όταν οι κεντρική παράγωγη τους έχει σταματήσει.
Επιτυχημένα προϊόντα και αναβαθμίσεις που θα προκύπτουν θα μπορούσαν να τύχουν εμπορικής εκμετάλλευσης από τις εμπλεκόμενες εταιρείες με απόδοση φυσικά των όποιων λογικών royalties στους φορείς των ΕΔ που τους ανέθεσαν και συνεργάστηκαν στην υλοποίηση τους.
Διεθνή παραδείγματα υπάρχουν πολλά με πιο αντιπροσωπευτική την περίπτωση του Ισραήλ που έχει αναπτύξει τεχνογνωσία και εξάγει πολύ υψηλή τεχνολογία εμπλέκοντας τον ιδιωτικό τομέα, αξιοποιώντας στον μέγιστο βαθμό την τεχνολογία των συστημάτων που εισάγει.
Πρέπει να τονισθεί ότι στην αρχή δεν πρέπει να υπάρχουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες από την προσπάθεια αυτή. Αρχικά τα προϊόντα που θα προκύπτουν ενδεχόμενα να μην είναι ανταγωνιστικά με αυτά που διαθέτει η διεθνής αγορά σε επίπεδο ποιότητας και επιδόσεων. Ας αξιοποιήσουμε όμως από επιλογή όπου μπορούμε και τέτοια συστήματα.
Αντίποδας των επιχειρησιακών επιδόσεων ίσως είναι η υποστήριξη και η δυνατότητα εξέλιξης που μπορεί να έχουν μέσα από μια στενή συνεργασία μεταξύ καλόπιστων εγχώριων φορέων. Η συνεπής εφαρμογή της πρακτικής αυτής όμως, θα δημιουργήσει τις τεχνολογικές βάσεις μιας νέας υγιούς, δυναμικής και ανταγωνιστικής ΑΒ, ικανής να παρέχει προϊόντα με επιχειρησιακές ικανότητες που θα υπερβαίνουν τον ανταγωνισμό και θα εξυπηρετούν διαχρονικά τις εξειδικευμένες επιχειρησιακές απαιτήσεις των ΕΔ.
Μιλάμε λοιπόν για ένα πρόγραμμα τύπου ΕΣΠΑ των ΕΔ. Το πρότυπο υπάρχει και η σκοπιμότητα είναι ακριβώς η ιδία. Η ανάπτυξη δηλαδή της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας με ιδιαίτερη έμφαση στην μικρή επιχειρηματικότητα σε εθνικό επίπεδο όπως συμβαίνει με το ΕΣΠΑ σε ευρωπαϊκό.
Ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα χρηματοδοτούμενων δράσεων που θα αναδεικνύει ανάδοχα (κατά το δυνατόν εγχώρια) συνεργατικά σχήματα. Σκοπός τους, η δημιουργία πρωτοτύπων προϊόντων που να εξυπηρετούν συγκεκριμένες επιχειρησιακές απαιτήσεις.
Αξιολόγηση τέτοιων προϊόντων με διαγωνιστικό χαρακτήρα μεταξύ περισσότερων του ενός συμμετεχόντων σχημάτων, θα μπορούσε να δημιουργεί και συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ τους. Εκδηλώσεις παρουσίασης των συστημάτων και ανακήρυξης του επικρατέστερου κάθε φορά, μπορούν να γίνουν ένας υγιής θεσμός.
Η παροχή εκθέσεων αξιολόγησης των παρουσιαζόμενων συστημάτων από έγκυρους κρατικούς φορείς στους συμμετέχοντες θα ήταν ένα σημαντικό εργαλείο στην προσπάθεια προώθησης των συστημάτων αυτών στην διεθνή αγορά (με εξαίρεση τυχόν διαβαθμισμένων δυνατοτήτων).
Με βάση τα ανωτέρω, ας προβληματισθεί ο κάθε ένας που θεωρεί τον εαυτό του ειδικό, εάν του δινόταν το βήμα, τι θα ζητούσε από τους έχοντες την εξουσία να αποφασίσουν και να νομοθετήσουν. Το ερώτημα έχει τη σκοπιμότητά του, αφού οποιαδήποτε τέτοια παρέμβαση θα ήταν μοναδική, και συνεπώς θα πρέπει να είναι κατανοητή, ρεαλιστική, εφαρμόσιμη και εντός των ορίων του υφιστάμενου δημοσιονομικού χώρου.
*Ο κ. Φώτης Καμπιώτης είναι Αεροναυπηγός Μηχανικός, Ταξίαρχος (ε.α) Πολεμικής Αεροπορίας