Ο Ελληνικός Στρατός του 1912, υποχρεωμένος να δράσει με το σύνολο σχεδόν των δυνάμεών του στο κύριο μέτωπο προς τη Μακεδονία, δεν μπορούσε παρά να διαθέσει στην Ήπειρο μικρό μόνο τμήμα του, δυνάμεως μεραρχίας περίπου. Η αρχική αποστολή του Στρατού Ηπείρου ήταν κυρίως αμυντική. Ωστόσο, αυτός εξόρμησε από την περιοχή της Άρτας και με συνεχείς επιθετικές ενέργειες υποχρέωσε τους Τούρκους να καταφύγουν στην οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων. Διαδοχικές επιθέσεις, από 1-3 Δεκεμβρίου 1912 και 7-10 Ιανουαρίου 1913, για την άλωση του Οχυρού Μπιζάνι και την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, απέβησαν άκαρπες.
Στις 15 Φεβρουαρίου 1913, ενώ ο Στρατός Ηπείρου είχε ενισχυθεί σημαντικά και προετοιμαζόταν για νέα γενική επίθεση με κύρια προσπάθεια και πάλι στο δεξιό κατά του Μπιζανίου, αιφνιδιαστικά το Γενικό Στρατηγείο μετέβαλε το Σχέδιο και αποφάσισε η κύρια επίθεση να γίνει στο αριστερό κατά του δυτικού τμήματος της εχθρικής τοποθεσίας. Η αποστολή αυτή ανατέθηκε στο Β΄ Τμήμα της Στρατιάς, υπό τη διοίκηση του Διοικητή της IV Μεραρχίας Υποστράτηγου Μοσχόπουλου Κωνσταντίνου, το οποίο ενισχύθηκε με δυνάμεις και από άλλες μεραρχίες και αποφάσισε να ενεργήσει σε τρεις φάλαγγες.
Το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων, από το οποίο πήρε την ονομασία του το σημερινό 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων, ανήκε στη 2η Φάλαγγα του Β΄ Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου που ήταν συγκεντρωμένη στην περιοχή Καλογερίτσα – Στενωπός Μανολιάσας με αποστολή να καταλάβει το ύψ. Άγιος Νικόλαος. Η εμπροσθοφυλακή της 2ης Φάλαγγας που την αποτελούσε το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων (8ο και 9ο Τάγματα Ευζώνων) και το Ι/17 Τάγμα Πεζικού ήταν στη στενωπό της Μανολιάσας με Διοικητή το Διοικητή του 1ου Συντάγματος Ευζώνων, Αντισυνταγματάρχη Πεζικού Παπαδόπουλο Διονύσιο.
Το πρωί της 20ής Φεβρουαρίου του 1913, ο Διοικητής της εμπροσθοφυλακής με λόχο Πεζικού κινήθηκε προς τον αυχένα της στενωπού. Μόλις όμως έφθασε νότια του υψώματος 788 δέχθηκε εχθρικά πυρά με αποτέλεσμα να ανακόψει την κίνησή του.
Όταν διαπιστώθηκε ότι οι Τούρκοι στα υψώματα της Μανολιάσας, κοντά στη στενωπό, δεν ανέπτυσσαν δραστηριότητα, διατάχθηκε η εμπροσθοφυλακή να εκβιάσει τη στενωπό. Το 8ο Τάγμα Ευζώνων με Διοικητή τον Ταγματάρχη Πεζικού Ιατρίδη Γεώργιο έφθασε το μεσημέρι στον αυχένα ανατολικά του χωριού Μελιγγοί, όπου έλαβε διαταγή να κινηθεί προς την κοιλάδα της Δωδώνης, ενώ το 9ο Τάγμα Ευζώνων με Διοικητή τον Ταγματάρχη Πεζικού Βελισσαρίου Ιωάννη διατάχθηκε να λάβει θέσεις στον αυχένα για να διευκολύνει την επίθεση.
Οι δυνάμεις του 1ου Συντάγματος Ευζώνων, αφού κατόρθωσαν να ανατρέψουν ασθενή εχθρική αντίσταση, έφθασαν βόρεια των αρχαίων ερειπίων της Δωδώνης και από εκεί συνέχισαν την κίνησή τους προς τα Ιωάννινα, ακολουθώντας την ημιονική οδό προς Πεδινή. Μόλις η κεφαλή της Φάλαγγας πλησίασε το χωριό, παρατήρησε αρκετές δυνάμεις του εχθρού να έχουν συμπτυχθεί από τα υψώματα της Μανολιάσας και να κατευθύνονται προς Πεδινή και Ιωάννινα.
Πράγματι, στις 1500 της 20ής Φεβρουαρίου του 1913, ο εχθρός άρχισε να ανατρέπεται από όλο το μέτωπο Μανολιάσας – Τσούκας προς την πεδιάδα Ιωαννίνων και ενώ το μεγαλύτερο μέρος από τις εχθρικές δυνάμεις είχε συγκεντρωθεί γύρω από την Πεδινή, ο Διοικητής του 1ου Συντάγματος Ευζώνων διέταξε τις δυνάμεις του να τον καταδιώξουν στην πεδιάδα των Ιωαννίνων. Κατά τη διάρκεια της καταδίωξης δέχθηκαν πυρά πυροβολικού από τα υψώματα Άγιος Ιωάννης πάνω στα οποία ο εχθρός κατασκεύαζε χαρακώματα. Μετά από αυτό, τα τάγματα Ευζώνων, μετά από προτροπή του Διοικητή του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Βελισσαρίου Ιωάννη και μάλιστα χωρίς διαταγή του Διοικητή της εμπροσθοφυλακής, όρμησαν ακάθεκτα κατά της νέας αυτής εχθρικής τοποθεσίας, ενώ οι άνδρες βυθίζονταν μέχρι τη μέση στα λιμνάζοντα νερά της περιοχής. Έτσι, τα δύο τάγματα Ευζώνων επωφελούμενα από την κακή ψυχολογική κατάσταση του αντιπάλου τους, τον ανέτρεψαν από τα υψώματα του Αγίου Ιωάννη και τον καταδίωξαν προς τα Ιωάννινα.
Στις 1800 της 20ής Φεβρουαρίου, τα τάγματα Ευζώνων, με επικεφαλής το 9ο Τάγμα, κατέλαβαν τον Άγιο Ιωάννη και απέκοψαν τα τηλεφωνικά καλώδια, ώστε να διακοπεί η επικοινωνία μεταξύ Ιωαννίνων και Μπιζανίου. Οι Τούρκοι που αιχμαλωτίστηκαν ήταν 37 αξιωματικοί και 935 οπλίτες.
Η υπερκερωτική ενέργεια και η τολμηρή διείσδυση του 1ου Συντάγματος Ευζώνων στο εσωτερικό της τουρκικής τοποθεσίας μέχρι τις παρυφές των Ιωαννίνων, ενώ οι Τούρκοι κατείχαν ακόμη τα Οχυρά Χιντζηρέλου, Μπιζανίου και Καστρίτσας, συνέτεινε στην ταχεία απόφαση των Τούρκων να παραδοθούν. Μαζί με την πόλη των Ιωαννίνων παραδόθηκαν και όλα τα γύρω οχυρά. Η υπογραφή της συμφωνίας παράδοσης έγινε στο Γενικό Στρατηγείο στο Χάνι Εμίν Αγά από τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο και τουρκική αντιπροσωπεία, η οποία έφθασε εκεί στις 0430 της 21ης Φεβρουαρίου 1913 συνοδευόμενη από τον Ταγματάρχη Βελισσαρίου Ιωάννη.
πηγή: https://stratistoria.wordpress.com/1454-1900/1912-1913-valkanikoi-polemoi/1912-a-valkanikos/1913-ioannina/